کلام نخست ( ماهنامه شماره ۸۶)

سرمقاله این شماره از ماهنامه آینده پژوهی به بررسی مفهوم ناخودآگاه جمعی با هدف تحلیل و تفسیر ادراک جامعه از اعتراضات و حوادث اخیر می پردازد. توجه به نحوه برداشت جامعه از شرایط داخلی و نیز تحولات جهانی که رهبر معظم انقلاب از آن به عنوان پیچی تاریخی یاد کرده اند، از دیگر موضوعاتی است که در سرمقاله بدان پرداخته شده است. در دومین مقاله، شخصیت سردار شهید حاج قاسم سلیمانی را از منظر اساطیری و فراتاریخی مورد توجه قرار داده و ظرفیت این میراث ملی و اسلامی در جذب نسل های آتی را بررسی نموده ایم. اولین مقاله سیاست خارجی این شماره به ارزیابی جایگاه جمهوری اسلامی ایران در جنگ اوکراین و روسیه و ملاحظات راهبردی آن پرداخته است. روابط چین با کشورهای حوزه خلیج فارس و پیامدهای راهبردی آن برای جمهوری اسلامی ایران، موضوع دیگر مقاله ای است که در این بخش مطمح نظر بوده است. روابط ایران و عراق در افق سه ساله و مؤلفه های مؤثر بر شکل گیری آینده این روابط، موضوع سومین مقاله بخش سیاست خارجی است. موضوع زمستان سرد و سخت اروپا و میزان تاثیر آن بر پرونده های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، موضوع مقاله ای است که در پی ارزیابی میزان تحقق این امر و نتایج آن برای ایران در ساحت بین الملل می باشد. چالش های حکمرانی و اجتماعی ایالات متحده و سیر صعودی اعتراضات اجتماعی در این کشور، شالوده یادداشتی است که به بررسی چالش های آینده آمریکا از منظر بحران های اجتماعی می پردازد.
بحث جنگ اطلاعاتی و امکان انتقال تنش به کشورهای بحران ساز و بحران زیست موضوع مقاله ای است که به امکان سنجی افزایش ریسک ثبات سیاسی در کشورهای حامی اغتشاشات ۱۴۰۱ پرداخته است. چالش اعتماد عمومی و آینده ثبات سیاسی در ایران عنوان یادداشتی است که با معرفی شاخص کمّی محاسبه رضایت، به دنبال بررسی نقش اعتماد عمومی در تامین امنیت ملّی و پشتیبانی از حاکمیت در عرصه های بین المللی می پردازد. روندپژوهی اعتراضات اقتصادی در کشورهای جهان طی سال های اخیر و نمایش نقش پر رنگ اقتصاد و به ویژه تورم در افزایش نارضایتی عمومی، موضوع یادداشتی ترجمه ای است که توسط مؤسسه میرات کارنگی انتشار یافته است. بررسی عملکرد روسیه در جنگ اوکراین و ارائه تصویر آینده این نبرد، دومین مقاله ای است که با محوریت این جنگ در این شماره ارائه می گردد. در نهایت، بررسی نتایج انتخابات ۲۰۲۲ کنگره آمریکا و پیامدهای داخلی و خارجی آن، موضوع آخرین مقاله بخش سیاست خارجی است.
دومین یادداشت از سری مقالات جنگ سایه با تمرکز بر جنگ های اطلاعاتی آینده و نقش هوش مصنوعی در این عرصه، به بررسی پیچیدگی روزافزون این مبارزه، معطوف به پیشرفت های هوش مصنوعی می پردازد. در پایان و در بخش مبنا، دومین یادداشت از سری یادداشت های سناریو، با تمرکز بر چارچوب کلی سناریونویسی ارائه شده است.

ناخودآگاه جمعی؛ منظری بنیادین به تحلیل اعتراضات و ادراک جامعه

چگونگی درک جامعه و درک روندهای کنونی کشور مسئله بسیار حساس و مهمی است که ذهن صاحبان اندیشه و متولیان امر را به خود مشغول نموده است. شاید ضرورت تدبری عالمانه برای ادراک است که رهبر انقلاب همزمان با اشاره به تحولات پیچیده محیط بین المللی، بر پیچیدگی محیط داخلی نیز اشاره و از پیچی خطرناک تعبیر می کنند. آنچه که شاید در متن این ادراک موضوعیت دارد، شناخت قشر خاکستری و نسل های نو باشد. اینکه قشر خاکستری و منتقد چگونه وضعیت کنونی را درک و رفتار می کند از مسئله هایی است که باید از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد، لیکن یکی از مهمترین این منظرها، ورود به بحث با ابتناء بر روانشناسی اجتماعی است. مفهوم “همزمانی” که برخاسته از علوم مدرن حوزه روانشناسی است،با مطالعه ذات ناخودآگاه جمعی، به تحلیل چگونگی درک جامعه از محیط بیرون می پردازد. ظرفیت ناخودآگاه جمعی در شناسایی محیط پیرامونی خود، بصورت تحلیل خودآگاه و کاملاً عقلانی بروز و ظهور می نماید و جنبه عاطفی آن پنهان م یماند. در این متن با درنظر گرفتن اصالت ناخودآگاه جمعی در درک اجتماع از محیط خارجی، روندی مشخص را برای آینده اعتراضات در این چارچوب تحلیلی در نظر خواهیم گرفت و بر اساس آن کنش های اعتراضی را مطالعه خواهیم نمود.

  شهید سلیمانی؛ ظرفیت اساطیری و فراتاریخی

ملت ها همواره روندهای سیاسی و اجتماعی خود را ملهم از اساطیر می دانند. در زمان دفاع و جنگ این الگوها هستند که میدان را به سمت پیروزی هدایت می نمایند نه صرف رهبران نظامی که تاکتیک ها را مشخص می نمایند. در این میان، اسطوره ای شدن یک شخصیت کاریزماتیک می تواند به مثابه خون تازه ای در رگ های جامعه، باعث احیای اتحاد ملی و رونق گرفتن زیست سیاسی و اجتماعی شود. شهید قاسم سلیمانی به علت دارا بودن ویژگی های منحصر بفرد سیاسی و فردی و همچنین ظرفیت های مخلصانه الهی و میانه روی در مشی عمومی؛ به عنوان فردی با مقبولیت بالا شناخته می شود. یکی از مهمترین جنبه های شخصیتی ایشان، ظرفیت اساطیری است که بدون اغراق درباره آن می توان به بررسی علمی پرداخت. نگارنده که خود در حوزه های ساختار اساطیری و باستانی اندیشه سیاسی ایران به پژوهش پرداخته است؛ معتقد است که می توان با تطبیق شفاف و عینی برخی ویژگی های این شهید والامقام؛ در عین در دسترس بودن کنش های ایشان؛ ظرفیت های فراتاریخی ایشان را بیش از پیش شکوفا نمود. در حقیقت، شهید قاسم سلیمانی میراثی ملی و اسلامی است که در قامت اسطوره ای فراتاریخی برای نسل های بعدی قابلیت الگوبرداری و پردازش شخصیتی دارد. در این متن به بررسی روشمند و علمی این گزاره خواهیم پرداخت.

جمهوری اسلامی ایران و جنگ اوکراین: رویکردها، پیامدها و ملاحظات راهبردی

جنگ اوکراین به مهمترین مساله بین المللی در سال جاری تبدیل شده و از ویژگی های مهمی برخوردار است که می تواند به تغییر جدی در روندها و موازنه قدرت بین المللی منجر شود. . این جنگ نه تنها بر ظرفیت های قدرت طرفین اصلی جنگ یعنی روسیه و اوکراین و حلقه دوم کشورهای ذینفع مانند کشورهای اروپایی و امریکا اثرگذار است، بلکه برای ساختارها و بازیگران منطقه ای نیز پیامدهای خاص خود را دارد. با توجه به ابهامات و پیچیدگی های این موضوع در این مقاله ضمن اشاره به رویکرد ایران در خصوص جنگ اوکراین و روایت های مربوط به آن، به بررسی واکنش های جهانی در قبال این جنگ و به خصوص نوع سیاست های ایران در این حوزه به پیامدهای جنگ برای امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران و پرونده های مهم آن نیز پرداخته خواهد شد.

روابط چین با کشورهای خلیج فارس و پیامدهای آن بر ج.ا.ا

سفر شی جین پینگ به عربستان در دسامبر ۲۰۲۲ و روند روبه رشد روابط پکن و کشورهای عربی خلیج فارس که با امضای بیانیه های مشترکی با برخی جهت گیری های ضد ایرانی همراه بود با واکنش های مهمی در ایران مواجه شد. هر چند روابط چین با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در طول دهه ها و سال های اخیر در روندی تدریجی توسعه یافته و به همکاری های جدی در حوزه های مختلف منجر شده است، اما ابعاد این سفر و نتایج آن بیش از هر زمان دیگری به طرح پرسش هایی جدی در خصوص سیاست های چین در حوزه خلیج فارس و روابط آن با کشورهای این منطقه انجامید. بر این اساس دستیابی به شناختی جدید از سیاست خارجی چین و روابط آن با کشورهای عربی خلیج فارس و پیامدهای آن به عنوان ضرورتی مهم تبدیل شده که در این مقاله به آن اشاره خواهد شد.

جمهوری اسلامی ایران و عراق: مؤلفه ها و سناریوهای روابط در دوره جدید(افق سه ساله)

آغاز اعتراضات گسترده در عراق از اکتبر ۲۰۱۹ و تحولات سیاسی مختلف در طول سال های گذشته باعث تشدید بی ثباتی سیاسی در این کشور و ایجاد ابهامات جدی در خصوص آینده سیاسی این کشور شد. این تحولات در روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق نیز تاثیرات خاص خود را داشت و به ایجاد برخی چالش ها در روابط دو کشور نیز منجر شد. . در این راستا و با لحاظ اقتضائات دولت جدید عراق، این مقاله ضمن اشاره به اصلی ترین عوامل و پیشران های اثرگذار بر روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق، به ترسیم سناریوهای احتمالی روابط خواهد پرداخت.

وضوع زمستان سرد ۲۰۲۲ اروپا: از افسانه تا واقعیت

یکی از موضوعات مهمی که در ماه های اخیر در عرصه سیاست داخلی و دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران معطوف به احیای برجام مطرح شد، مسئله تحریم گاز اروپا توسط روسیه به دنبال وقوع جنگ اوکراین است. این مسأله موجب شد تا برخی از کارگزاران و صاحبنظران در ج.ا.ا ، زمستان سرد را یکی از فرصت های پیش رو تصور نموده و با نیت امتیازگیری از غرب و اروپا در مذاکرات برجامی،پیش شرط های هرچند واقعبینانه ای را پیش روی طرف غربی قرار دهد. از طرفی دیگر، وجود تحلیل های متفاوت و گاه به شدت متعارض کمی بر پیچیدگی و ابهام وضعیت افزوده است. درستی یا نادرستی این گمان و پیشبرد مسئله مهمی چون برجام بر اساس آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در این گزارش سعی شده است تا طبق داده ها، هم درستی و نادرستی این گمان سنجیده شود و هم توانایی و ظرفیت ایران برای استفاده از این فرصت در صورت درستی زمستان سرد بررسی شود.

بحران های اعتراضی در ایالات متحده و چالش های پیش رو

کشورهای مختلف طی سال های گذشته دچار بحران بوده اند اما سنخ هر بحران با توجه به محیط داخلی و کنش های بین المللی آنها متفاوت است. در حالی که کشورهای مختلف از چالش های اقتصادی پساکرونا رنج میبرند، اما آمارهای اعتراضات و شورش های داخلی آمریکا نشان می دهد که این کشور در بحران های اجتماعی غوطه ور است. این مسئله بدین معنا است که چالش های داخلی ایالات متحده نه فقط از سنخ کنش های حاکمیتی، بلکه در حوزه های ساختار اجتماعی و شکاف های ناشی از آن است. در حقیقت، آنچه باعث می شود آمریکا تنها ابزار اقتدار خود را در تنش زایی در محیط خارجی تعریف نماید، سرکوب تنش های داخلی و همچنین سرپوش گذاشتن بر شکاف های اجتماعی است. لذا در این متن با بررسی ۹ اعتراض و آشوب اخیر در ایالات متحده، ابعاد چالش های اجتماعی فراگیر در این کشور را مورد بررسی قرار خواهیم داد و بصورت ضمنی به چالش های پیش روی این کشور در اداره جامعه و همچنین تاثیر آن بر رادیکال تر شدن سیاست خارجی آمریکا اشاره خواهیم داشت.

  فرصت افزایش ریسک در میدان رقیب؛اغتشاشات ۱۴۰۱ و جنگ اطلاعاتی

اغتشاشات ۱۴۰۱ در وضعیتی تداوم دارد که مداری از ویژگی های نوین و کلاسیک شورش و آشوب در آن قابل مشاهده است. از مهمترین و ضروری ترین گزینه ها و ویژگی های تحت بررسی در این اغتشاشات، نفوذ و گستره عملکرد سرویس های خارجی است. این کنش ها در ذات خود تهدید تلقی می شوند اما وجهه فرصت آن زمانی بروز و ظهور خواهد داشت که طی رویکردی آفندی ناامنی درون کشور به محیط های مبدا تسری پیدا کند. این مقوله طی برخی متون تولیدی کارشناسان اطلاعاتی سازمان هایی مانند سیا مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. متون مذکور با تحلیل اغتشاشات چین، روسیه و ایران؛ تهدیدات محاسباتی علیه سازمان سیا را تشریح نموده است. با عنایت به فرصت بودن این تهدیدات سه گانه برای سازمان های امنیتی ایران، سه ویژگی مورد اشاره وی در قالب سه گزاره جداگانه در این متن تشریح و تبیین شده است. در صورت تمسک به این سه اصل، توانایی بازدارندگی اطلاعاتی کشور  در برابر آشوب های آینده بالا خواهد رفت و همانطور که تحلیلگران سازمان های اطلاعاتی غربی اشاره نموده اند، زمینه ساز شکست اطلاعاتی در محاسبات سازمان های امنیتی غربی خواهد شد.

چالش اعتماد عمومی و آینده ثبات سیاسی در ایران

مفهوم اعتماد عمومی شعار سیاسی است که بیشتر دستخوش رقابت های انتخاباتی و جناح سیاسی قرار گرفته است. اما این مفهوم در قلب مفهوم امنیت ملی و ثبات سیاسی قرار دارد. اعتماد عمومی به عنوان شاخصه پشتیبانی ملت از دولت و حاکمیت، روند جنگ ها و اوج گیری قدرت بین المللی را در هر سرزمین مشخص می نماید. از این رو، بررسی این شاخصه در قالبی امنیتی ، روندی نوین را در عرصه تامین امنیت ملی به تصویر خواهد کشید. در حقیقت، اعتماد عمومی به مثابه بستر امنیت تلقی خواهد شد و زمینه های رشد در حوزه های دیگر امنیتی – سیاسی را نیز فراهم خواهد آورد. پیش از آنکه در این متن به مطالعه شاخصه های کمی و محاسباتی این مقوله که در قابل عنوان ” محاسبه رضایت ” می گنجد وارد شویم، ابتدا روندی کیفی و شاخصه های مفهومی اعتماد عمومی را شفاف  خواهیم نمود تا بطور دقیق ساختار ارتباطی آن با امنیت ملی و ثبات سیاسی مشخص شود.

مشکلات اقتصادی و اعتراضات جهانی در سال ۲۰۲۲

اعتراضات مدنی و خیابانی مردم در کشورهای مختلف، از الگوها، قواعد و ریشه‌های متنوعی نشات می‌گیرد که حسب موقعیت مکانی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، آثار و تبعات مختلفی را در پی دارد. یکی از اصلی‌ترین علل پیدایش اعتراض در جوامع، مساله اقتصاد و اثرات آن بر زندگی اقشار مختلف مردم است. هرچند سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها و نیز مشی حکمرانان تاثیر بسیاری بر شکل‌گیری بحران‌های اقتصادی دارد، لیکن وقوع بحران‌های فراگیر جهانی از جمله همه‌گیری کرونا و جنگ روسیه و اوکراین و نیز ارتباطات اقتصادی، تجاری و مالی بین دولت‌ها، تاثیر عمده‌ای بر پیدایش زمینه‌های اعتراضی دارد. گزارش پیش رو، خلاصه‌ای است از تحقیقی پیرامون اعتراضات اقتصادپایه کشورهای مختلف در فاصله سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ که توسط موسسه کارنگی صورت گرفته است.

بررسی عملکرد روسیه در جنگ با اوکراین

روسیه در نظام بین الملل مبتنی بر قدرت سخت عمل می کند. علی رغم برتری های روسیه در ابعاد گوناگون اقتصادی، نظامی و حتی فرهنگی  نسبت به اوکراین، جنگ جاری این قدرت روسیه را دچار بحران جدی خواهد کرد. تلاش نسبتا ناکام روسیه در جهت دست یابی به اهداف خود در اوکراین مسکو را تشنه برون رفت هرچه زودتر از این بحران کرده است. انگیزه بالای اوکراینی ها برای دفاع از کشور خود در کنار کمک هایی که به کیف می شود کار را برای مسکو روز به روز دشوارتر می کند. اوکراینی ها در دو ماه گذشته با آزاد سازی بخش های وسیعی از کشور خود روحیه ای مضاعف برای جنگ گرفته اند و در مقابل روس ها در ناامیدی ناشی از شکست های پیاپی بسر می برند. در آینده روسیه با مشکلات داخلی و بین المللی متعددی که برخاسته از جنگ با اوکراین هستند، دست و پنجه نرم خواهد کرد. بنابراین ایران باید در رفتار و روابط خود با روسیه با احتیاط بیشتری اقدام کند تا دچار مشکلاتی که متاثر از شراکت با کشوری که زیر بار هزینه های جنگ رفته است نشود.

نتایج انتخابات ۲۰۲۲ کنگره امریکا: تغییرات و پیامدهای آتی

تحولات و مسایل داخلی امریکا  از جمله روندها و رویدادهای سیاسی با محوریت انتخابات همواره برای ناظران بین­ المللی و رهبران جهان اهمیت ویژه ای داشته است. به خصوص در یک دهه اخیر با تشدید اختلافات و شکاف های داخلی امریکا و قطبی شدن بیشتر سیاست در این کشور، روندها و نتایج انتخاباتی در مقایسه با گذشته اهمیت بیشتری یافته است. در این راستا از آنجا که امریکا به عنوان قدرتی برتر در عرصه جهانی مطرح بوده و به خصوص سیاست ها و روابطی خصمانه با جمهوری اسلامی ایران را در طول دهه های گذشته دنبال کرده است، برای ناظران و تصمیم گیران ایران نیز چنین روندها و رویدادهایی مهم و قابل تامل به نظر می رسد.  در این راستا در این گزارش ضمن مرور نتایج انتخابات ۲۰۲۲ امریکا به خصوص انتخابات کنگره و تحلیل ابعاد و پیامدهای آن، به نسبت و پیامد تحولات انتخاباتی برای  جمهوری اسلامی ایران پرداخته خواهد شد.

جنگ سایه(۲): «پیچیدگی» جنگ های اطلاعاتی در عصر هوش مصنوعی

هوش مصنوعی امروزه به عنوان بازیگری مستقل در عرصه های اطلاعاتی و امنیتی بروز و ظهور دارد. لذا کنشگری فناوری های ناشی از هوش مصنوعی و ابزارهای آن می تواند نقش بسیار مهمی ایفا نماید. در این میان جامعه اطلاعاتی هر کشور مستقل از نیروهای انسانی، ظرفیت های هوش مصنوعی را در ابعاد مختلف امنیتی مورد استفاده قرار می دهد که پیش از این توسط نیروهای انسانی صورت می پذیرفته است. در متن پیشینن حوزه های ابتدایی و بنیادین تاثیرگذاری بر جنگ های اطلاعاتی مورد اشاره قرار گرفت اما در این متن سیر پیچیدگی ایجاده شده در جنگ های اطلاعاتی در عصر هوش مصنوعی مورد تاکید و توجه قرار میگیرد و بر اساس آن نگاهی به چشم انداز ماهیت جنگ های اطلاعاتی خواهیم انداخت.

   سناریو؛ مفاهیم و رویکردها (۲)

سناریونویسی به عنوان یکی از اصلی ترین رویکردهای مورد استفاده در مطالعات آینده، اهمیت ویژه‌ای دارد. سری یادداشت‌های پیش رو، تلاشی خواهد کرد تا در روندی مشخص، تعریف این مفهوم، چارچوب بهره‌برداری از آن و نمونه‌های عملی اجرای این روش را مورد بررسی قرار دهد.