کلام نخست ( ماهنامه شماره ۸۵)

سرمقاله این شماره، به مطالعه پیرامون اعتراضات اخیر می پردازد. بررسی و توصیف اعتراضات و معترضین و ارائه معیارهایی برای شناخت وضع موجود، از دیگر موضوعاتی است که در سرمقاله مورد توجه قرار گرفته است. در بخش داخلی، با تمرکز بر اغتشاشات اخیر چندین مقاله و یادداشت آماده شده است. ساختار مدل تحلیلی رهبر معظم انقلاب پیرامون اغتشاشات ۱۴۰۱ یکی از مقالاتی است که در این زمینه ارائه شده است. ساختار ذهنی اغتشاشات و بررسی آینده مفهوم انقلاب روانی موضوع دیگری است که حوزه اغتشاشات اخیر نگارش یافته است. نقش بازی های دیجیتال در تحولات اجتماعی-سیاسی و تأثیر آن بر نسل نوجوان و جوان، موضوع یک گزارش آینده پژوهی است که ارائه شده است. تأثیر هوش مصنوعی در نبردهای اطلاعاتی نوین و نیازها و بایسته های سیاستی این عرصه، موضوع سلسله مقالاتی است که با عنوان جنگ سایه ها منتشر شده است. در نهایت، مقاله ای اقتصادی با موضوع سرمایه برداری و روندهای پیش روی کشور در این زمینه، چشم انداز خروج سرمایه از کشور را مورد بررسی قرار داده است. در بخش خارجی، بررسی رابطه جمهوری اسلامی ایران و عربستان و عدم قطعیت های پیرامون بهبود روابط، یکی از موضوعاتی است که مورد توجه قرار گرفته است. در همین زمینه، رابطه عربستان سعودی و آمریکای دوره بایدن و تأثیرات آن بر سایر مسائل، دیگر موضوعی است که بررسی شده است. موضوع جنگ اوکراین و روسیه و احتمال استفاده از جنگ افزارهای هسته ای در این نبرد، مسئله ای است که در دیگر مقاله این شماره بدان پرداخته شده است. بررسی راهبرد امنیت ملی آمریکا در سال ۲۰۲۲ و ابعاد و جهت گیری های آن، عنوان دیگر یادداشتی است که در بخش خارجی مورد توجه بوده است. مطالعه سیاست همسایگی در دولت سیزدهم، رصد وضع موجود و ارائه الزامات سیاستی در این زمینه، موضوع مقاله ای است که با تمرکز بر هدف کلان سیاست خارجی دولت مردمی نگاشته شده است. دیگر مقاله این بخش، به بررسی صنعت انرژی در اقلیم شمال عراق و چشم انداز این مسئله می پردازد. ارزیابی فنی و تخصصی نسل آتی بالگردهای رزمی امریکا و تأثیر آن بر نبردهای آینده، موضوع دیگری است که مطمح نظر قرار گرفته است. در بخش پایانی ماهنامه تحت عنوان مبنا، اولین یادداشت از سری مقالات پیرامون مفهوم سناریو در آینده پژوهی و چارچوب طراحی و بهره گیری از آن ارائه شده است.

 توصیف اعتراضات و معترضین ۱۴۰۱ ؛  معیارهایی برای شناخت

آنچه تاکنون در اعتراضات اخیر خیابانی بروز و ظهور یافته است دارای ویژگی هایی است که در ابعاد مختلف قابل توصیف اند. نکته ای که باید توجه داشت اینکه از یک سو، کماکان شناخت مورد اجماعی از معترضین اخیر در سطح کشور شکل نگرفته، و لذا این خطر احساس م یشود که فهم پدیده با ذهنیّات پیشینی و نگاه تک بُعدی، در تجویز راهکارهای مواجهه نیز دچار تقلیل گرایی یا اشکال شود. علی ایحال، در سرمقاله این شماره که برگرفته از یکی از پروژه های آینده پژوهانه این مؤسسه در خصوص آینده اعتراضات است، تلاش شده است تا از دو منظر کلان و اختصاصی ویژگی ها و مختصات پدیده مشاهده شده توصیف شود.

    ساختار مدل تحلیلی مقام معظّم رهبری در حوزه اغتشاشات ۱۴۰۱

فارغ از تأکید بر مبانی انقلاب اسلامی، ادبیات و مدل تحلیلی رهبر معظّم انقلاب پیرامون اغتشاشات اخیر، همزمان با حفظ مفروضات بنیادین، دارای تفاوت های نسبی با تحلیل های قبلی و از سویی دیگر تفاوت های کلیدی با برخی دیگر از کارگزاران و رسانه های حاکمیتی داشت. این درک از وضعیت کنونی جامعه می تواند به عنوان موقعیتی نوین از تحلیل در سطح حاکمیت جمهوری اسلامی مدنظر قرار بگیرد. در تعریف وضعیت این اغتشاشات ایشان از مُدلی دو وجهی؛ شامل ادبیات سَلبی و ایجابی استفاده نمودند. لذا در ادامه به صورت مشخص بر این دو ساحت تمرکز می نماییم. درک این مدل تحلیلی می تواند به مسئولان نظام و کارگزاران کشور برای چگونگی تمهید و برنامه ریزی برای مواجهه با کنش های اجتماعی کمک شایانی نماید.

  ساختار ذهنی اغتشاشات ۱۴۰۱ و آینده انقلاب روانی در ایران

جامعه در قبال کنش های اعتراضی تجربیاتی به دست می آورد که در نسل بعدی حضور میدانی خود از آن بهره می برد. از طرفی دیگر، در برخی اعتراضات نسل تغییر می کند و به همین منوال زمینه ها و ظرفیت های اعتراضی نیز دچار تحول می شوند. یکی از مهمترین عناصر تغییرپذیر در نسل های اعتراضی مقوله ساختار روانی و شناختی جامعه است. به همان میزان که نسل معترضین دچار تغییر می شود، ساختار روانی آنها نیز در آستانه تحولی شگرف قرار می گیرد. این مسئله ممکن است در نگاه اول به دلیل آرامش میدانی و اتمام اغتشاشات جدی بنظر نرسد، اما روند کنش های اجتماعی بگونه ای است که امکان مواجهه کشور با یک انقلاب روانی دور از ذهن نیست. انقلاب روانی از خشونت و انقلابات سیاسی به شدت عمیق تر و پیچیده تر است. لذا درگزارش پیوست، با تمرکز بر اغتشاشات اخیر کشور، روند تأثیرگذاری و تأثیرپذیری روانی جامعه را بر اساس کُنش های میدانی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و از درون آن مُدلی برای درک بهتر آینده روانی کشور ارائه شده است.

  جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی : ابهام روابط در پرتو عدم قطعیت های چند سطحی

جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی به عنوان دو بازیگر کلیدی در غرب آسیا محسوب می شوند. بازیگرانی که هر یک از ویژگی ها، ظرفیت ها و چالش های خاص خود برخوردارند و اهداف و منافع ویژه ای را دنبال می کنند. در حالی که ایران به عنوان بازیگری محوری در منطقه از ظرفیت های مختلف قدرت و نفوذ و نقشی قابل توجه برخوردار است، عربستان نیز به عنوان بازیگری کلیدی در بازار انرژی جهانی و بازیگری مهم در سطح منطقه ای است. این دو کشور به رغم روابط پرتنش در سال های پس از ۲۰۰۱ که در نهایت به قطع شدن روابط دو کشور در سال ۲۰۱۶ انجامید در دو سال اخیر مرحله جدیدی از گفتگوها برای کاهش تنش ها را آغاز کردند که به برگزاری پنج دور از مذاکرات بین هیات های ایرانی و سعودی در بغداد منجر شد. اما در شرایطی که قرار بود دور ششم از گفتگوهای دو طرف از مذاکرات امنیتی به سمت مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک سوق پیدا کرده و زمینه ساز بازسازی روابط رسمی بین دو کشور شود، تداوم گفتگوها در شش ماه اخیر با عدم قطعیت های مختلفی همراه شده . ابهامات در خصوص آینده روابط بسیار افزایش یافته است. به عبارتی هر چند اراده سیاسی معطوف به کاهش تنش ها در چهارچوب گفتگوهای بین طرفین در دو سال اخیر آشکار بوده است، اما به نظر می رسد چالش ها و عدم قطعیت های مختلفی وجود دارد که در سطوح و عرصه های مختلف باعث ابهام بیشتر در خصوص مناسبات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی شده است. با توجه به این مهم در این نوشتار ضمن اشاره به پیشینه روابط به عدم قطعیت های مختلف اثرگذار در سطوح مختلف و در نهایت چشم انداز احتمالی مناسبات طرفین خواهیم پرداخت.

 عربستان سعودی و امریکای بایدن: سردی روابط در پرتو جنگ اوکراین

عربستان سعودی از شرکای کلیدی امریکا در غرب آسیا از نیمه قرن بیستم به بعد بوده است. روابط دو کشور عمدتا بر پایه معادله نفت در برابر امنیت تعریف شده و به پیش رفته است. فضای دوقطبی جهان در دوره جنگ سرد و سپس تلاش های امریکا برای ایجاد نظم هژمونیک از دهه ۱۹۹۰ به بعد انگیزه ها و شرایط لازم را برای حفظ و تداوم شراکت راهبردی بین دو کشور ایجاد کرد. اما در دو دهه نخست قرن بیستم و به طور مشخص از زمان حادثه یازده سپتامبر در سال ۲۰۰۱ تردیدها و گسست هایی در روابط ریاض و واشنگتن بروز کرد که به رغم برخی فراز و نشیب ها در مجموع روندی تصاعدی را طی کرده است. انتقاد سعودی ها از سیاست های امریکا در منطقه در دوره بوش پسر و اوباما و نگرانی از تاثیرات منفی رویکردهای امریکا بر موازنه قدرت منطقه ای و منافع امنیتی عربستان به معنی بروز شکاف ها و بروز بی اعتمادی در این روابط بود. در دوره ترامپ تحت تاثیر رویکردهای خاص امریکا و تعاملات ویژه تیم ترامپ با محمدبن سلمان روابط دو کشور با پیشرفت هایی همراه بود، با این حال در این دوره نیز کاهش تعهدات امنیتی امریکا در قبال کشورهای عربی خلیج فارس آشکار بود. با کنار رفتن ترامپ و به قدرت رسیدن بایدن در امریکا دوره جدیدی از سردی روابط بین ریاض و واشنگتن آغاز شد و با آغاز بحران اوکراین شکاف ها و اختلافات بین دو کشور آشکارتر شد. با توجه به این مهم در این نوشتار ضمن اشاره به روند سردی روابط امریکا و عربستان در دوره بایدم به تاثیرات و نتایج جنگ اوکراین در این خصوص خواهیم پرداخت.

  بررسی احتمال بکارگیری سلاح هسته ای در جنگ روسیه و اوکراین

جنگ روسیه علیه اوکراین _فارغ از دلایل شکل گیری آن_ برخلاف انتظار اولیه در مسیری فرسایشی قرار گرفته است.از یک سو، تلفات و هزینه های بالا ادامه جنگ را برای روسیه سخت تر و فضای بین المللی در تقابل قدرت های بزرگ را پیچیده تر نمود ه،و از سویی دیگر، میزان و نوع حمایت غرب از اوکراین نتیجه جنگ را مشخص خواهد کرد.به هر ترتیب، به دلیل ناکارآمدی روش های متعارف جنگ در کسب پیروزی بر اوکراین و نیز برای محدود کردن کمک رسانی به اوکراین، روسیه به سمت استفاده از سلاح اتمی تمایل نشان داده است. با این وجود،دلایل نظامی، اقتصادی و سیاسی ای وجود دارند که امکان بکارگیری این جنگ افزارها را توسط روسیه با عدم قطعیت هایی مواجه است.آنچه که بسیار تعیین کننده است امکان پذیری استفاده اوکراین از تجهیزات تهاجمی و ضربه به خاک روسیه است. در این متن به بررسی امکان سنجی کنش اتمی توسط روسیه و اوکراین خواهیم پرداخت و آینده این روند را بر اساس داده های دفاعی و نظامی و همچنین ساختار تحلیلی حوزه امنیت بین الملل مورد تحلیل و بررسی قرار خواهیم داد.

  جنگ سایه (۱): هوش مصنوعی و جنگ اطلاعاتی نوین

کنش ها و واکنش های راهبردی بازیگران دولتی و غیردولتی تابعی از ابزاری است که برد و عمق کنشگری آنها را محدود یا وسیع می گرداند. در این بین، ابزارهای نوین صورت جدیدی از فعالیت های راهبردی را به تصویر می کشد. یکی از این ابزارها، هوش مصنوعی است که به مثابه بستری فناورانه در حال تغییر و تبدّل در ظرفیت های راهبردی بازیگران منطقه ای و بین المللی است. این ظرفیت در عرصه های مختلف بروز و ظهور دارد و یکی از سرنوشت سازترین آنها، سازمان های اطلاعاتی است. سازمان های اطلاعاتی با عنایت به نیازمندی به تجهیزات روزآمد، لاجرم در حوزه رقابتی هوش مصنوعی حضور دارند و همین امر بر عرصه هایی چون جنگ های اطلاعاتی تاثیر مستقیم دارد. با ورود هوش مصنوعی به حوزه جنگ های اطلاعاتی، شاهد ساختاری نوین بوده ایم که عمده ترین اصول نبرد، یعنی ماهیت عامل انسانی، تسلیحات و مفهوم دوست و دشمن را تحت تاثیر قرار می دهد. در این متن با بررسی این سه گانه راهبردی، نسبت ابتدایی هوش مصنوعی با عرصه نبردهای اطلاعاتی را مورد توجه قرار خواهیم داد.

  رشد فرایند سرمایه برداری در کشور 

عمل سرمایه برداری در مقابل سرمایه گذاری تعریف می شود که اثر بالفعل آن خروج سرمایه از کشور است. بررسی روندها نشان می دهد این فرآیند در دهه های بعد از انقلاب در برخی از سال ها به شدت گسترش یافته است. از آن جایی که کشور برای بهبود وضعیت اقتصادی خود به ویژه سامان دادن به حوزه زیرساخت ها نیازمند جذب سرمایه گذاری خارجی است در مقابل ما شاهد خروج سرمایه های ایرانی از کشور هستیم که در سال های اخیر به یک بحران تبدیل شده است. از این رو، سعی شده است با استفاده از مدل PESTEL که نگاه جامعی را برای راهبردنویس و سیاست گذار فراهم می کند، استفاده شود. بر اساس این مدل عوامل مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و حقوقی- قانونی مانند بی ثباتی های سیاسی- اقتصادی، تورم، مشکلات قانونی، وضعیت زیست محیطی و … که در داخل موجب سرمایه برداری و در کشور مقصد موجب جذب سرمایه می شود در کنار هم بررسی می شود تا رصد جامعی از وضعیت و تدوین راهبرد صورت گیرد.

 سیاست همسایگی در روابط خارجی دولت سیزدهم: ابعاد و الزامات

تقویت و پیشبرد سیاست همسایگی به عنوان یکی از محورهای مهم دولت سیزدهم محسوب می شود. در این راستا در حالی که ایران به عنوان یکی از کشورهای دارای تعداد بالا و متنوعی از همسایگان است و با انواع متفاوتی از همسایگان روبروست، نیازمند تقویت و پیشبرد سیاست همسایگی با در نظر گرفتن شرایط و روندهای خاص هر حوزه به صورت خاص است. با توجه به این مهم در این نوشتار ضمن اشاره به مفهوم و ابعاد سیاست همسایگی به پیشران های کلیدی سیاست همسایگی در دولت سیزدهم خواهیم پرداخت و در پایان نتایجی ارایه خواهد شد.

  راهبرد امنیت ملی ۲۰۲۲ امریکا: ابعاد و جهت گیری ها

اسناد بالادستی کشورها در حوزه های مختلف نَه تنها به عنوان راهنمایی برای سیاستگذاری و راهبردپردازی کشورهاست، بلکه چهارچوبی برای شناخت و فهم راهبردهای آن کشور از سوی بازیگران دیگر نیز محسوب می شود. در این راستا اسناد امنیت ملی در مقایسه با سایر اسناد به خوبی گویای راهبردهای کلان کشورهاست که به نوعی سیاست ها و جهت گیری کشور در حوزه های مختلف را نیز بازگو می کند. سند راهبرد امنیت ملی امریکا یکی از مهمترین اسناد بالادستی برای شناخت و فهم سیاست های کلان این کشور در عرصه بین المللی و داخلی محسوب می شود که نسبت به سایر اسناد حکومتی جنبه حاکمیتی و بالادستی را دارد. در این گزارش تلاش می شود تا ابعاد و جهت گیری های اصلی امریکا در قالب سند راهبرد امنیت ملی این کشور در سال ۲۰۲۲ مورد واکاوی قرار گرفته و در پایان برخی نتایج و ملاحظات ارایه شود.

  صنعت انرژی در اقلیم کردستان عراق: چالش ها و چشم اندازها

اقلیم کردستان به عنوان واحد سیاسی شبه خودمختار و خاص در چهارچوب دوالت فدرال دموکراتیک عراق در طول دو دهه اخیر تحولات و دگرگونی های مختلفی را پشت سرگذاشته است. در حالی که کُردها از قرن گذشته برای کسب خودمختاری از بغداد مبارزه می کردند، این تلاش ها تنها بعد از سقوط رژیم بعث در نتیجه حمله امریکا در سال ۲۰۰۳ به نتایجی قانونی و پایدار انجامید. تشکیل اقلیم کردستان به عنوان ایالتی از دولت فدرال با اختیارات بسیار بالا به عنوان مهمترین دستاورد کُردهای عراق در طول دهه های گذشته بوده است. در این نوشتار ضمن مرور آخرین تحولات عرصه انرژی در اقلیم کردستان و ارزیابی تحولات و چالش های جدید در این خصوص سعی خواهیم کرد چشم اندازی را در این مورد ترسیم کنیم.

  مروری بر نقش بازی های دیجیتال در تحولات اجتماعی-سیاسی

در روزهای اخیر پس از گسترش اعتراضات اجتماعی به ویژه با شکل گیری این ناآرامی ها در بین گروه های سِنّی نوجوان و رواج اعتراضات در مدارس، گمانه زنی هایی در خصوص اثرگذاری بازی های رایانه ای بر این موضوع مطرح شد، بر همین اساس در این یادداشت در پی بررسی این موضوع بر می آییم.

  نسل بعدی بالگردهای رزمی امریکا و تاثیر آنها بر جنگ های آینده

بالگردها به دلیل قدرت تحرک بالا و تطابق پذیری با طیف گسترده ای از نیازمندی ها و براورده ساختن آنها نقش مهمی در سازمان رزم نیروهای نظامی و صحنه نبرد دارند. ارتش امریکا بویژه نیروی زمینی این کشور با بهره مندی از ناوگانی پرشمار و کارآمد از بالگرد همواره به شکل مؤثری از این جنگ افزار استفاده نموده است. مشخصه جنگ های آینده وسعت زیاد میدان نبرد و چند بُعدی بودن آن است. این مسئله ارتش امریکا را بر آن داشته تا ناوگان بالگردی خود را نوسازی کند. طرح های پیشنهادی شرکت های سیکورسکی و بِل برای اعلام نیاز نیروی زمینی امریکا توانمندی های بسیار بالایی دارند و با بالگردهای حال حاضر دنیا از این نظر فاصله معنا داری دارند. بالگردهای جدید احتمالاً تا سال ۲۰۳۰ در نیروی زمینی شروع به کار خواهند کرد. ورود آنها به عرصه نبرد، ابتکار عمل را تقریبا بطور کامل به امریکایی ها و هم پیمانان آن که این بالگردها را در اختیار خواهند داشت می دهد. آنچه در این نوشتار بررسی می شود عبارتست از ارزیابی توانمندی نسل آینده بالگردهای رزمی امریکا و مقایسه مشخصات فنی و عملیاتی آنها با بالگردهای فعلی بویژه آنچه که در نیروهای مسلّح جمهوری اسلامی ایران موجود است و نتیجه ای که حضور بالگردهای نسل بعدی بر موازنه قدرت نظامی بین کشورهای دارنده و فاقد آنها خواهد داشت.

   سناریو؛ مفاهیم و رویکردها (۱)

 سناریونویسی به عنوان یکی از اصلی ترین رویکردهای مورد استفاده در مطالعات آینده، اهمیت ویژه‌ای دارد. سری یادداشت‌های پیش رو، تلاشی خواهد کرد تا در روندی مشخص، تعریف این مفهوم، چارچوب بهره‌برداری از آن و نمونه‌های عملی اجرای این روش را مورد بررسی قرار دهد.