کلام نخست ( ماهنامه شماره ۷۳ )

موضوعِ محوری این شماره از نامه آینده پژوهی با ارجاع به انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا، تبیین مسائل و موضوعات مترتب بر آن در آینده پیش رو است. به همین منظور در سرمقاله ضمن اشاره به ضرورت بازشناسی پیامدهای این انتخاب بر امنیت ملیّ و معرفی چند شاخص مهم برای بررسی پیامدها، ملاحظات و توصیه هایی برای نظام سیاست گذاری کشور ارائه شده است. علاوه بر سرمقاله در سه مقاله مرتبط دیگر نیز با انتخاب مسأله ای خاص در موضوعاتی نظیر: واقعیات انتخابات اخیر آمریکا و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران، روابط آمریکا و عربستان و آینده ی امنیت در خلیج فارس؛ به تبیین پیروزی دموکرات ها و پیامدهای آن پرداخته شده است. آینده روابط ایران و هند و نیز بررسی آینده روابط ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی از دیگر مقالات حوزه خارجی به شمار می رود که با نگاهی آینده پژوهانه، سناریوهای پیش رو را مورد ارزیابی قرار داده است. ارائه مدلی برای سنجش میزان مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری در ظرف رویکردهای مختلف و دو مقاله پیرامون مباحث روش شناسی آینده پژوهی پایان بخش مقالات این شماره می باشند.

 پیروزی دموکرات ها و ملاحظاتی سیاست گذارانه برای جمهوری اسلامی ایران

با توجه به پیروزی بایدن و دموکرات ها در انتخابات جنجالی اخیر آمریکا در سرمقاله این شماره از نامه آینده پژوهی سعی شده است با مفروض گرفتن واقعیت های داخلی و بین المللی که آمریکا با آن مواجه است و با ابتنای بر دیدگاه دموکرات ها در ظرف این واقعیات، و بمنظور تشخیص تمایز احتمالی میان رویکرد دموکرات ها و جمهوریخواهان؛ ضمن برشمردن حوزه های قابل شناسایی و تأثیرپذیر امنیت ملی ج.ا.ا شامل: ثبات سیاسی و امنیت داخلی؛ وضعیت شاخص های اقتصادی ؛ توانمندی دفاعی و قدرت بازدارندگی ؛ نفوذ منطقه ای و روابط بین المللی جمهوری اسلامی ایران؛ ملاحظاتی برای سیاست گذاری امنیت ملی کشور در آینده پیش رو ارائه شود. مدیریت رابطه با آمریکا در دوره بایدن و اتخاذ هرنوع استراتژی در این خصوص ، مستلزم اجماع داخلی و عدم القای ضعف به دشمن است. مهمترین چالش پیش رو که می تواند مدیریت این مسأله را پیچیده کند، انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ در ایران است! اینکه آیا ج.ا.ا در فضای چالش مذکور، می تواند مانع از تفوق منافع سیاسی و جریانی بر مسائل بلندمدت و راهبردی نظام و کشور بشود یا خیر؛ در چگونگی مسیر آتی تعیین کننده خواهد بود.

واقعیت های انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ امریکا و ملاحظاتی در باب امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال ۲۰۲۰ مشخصه ها و ویژگی های خاصی داشته و باعث عیان شدن واقعیت های متعددی در عرصه داخلی و سیاستِ خارجی این کشور شده است. در این مقاله تلاش شده است تا به برخی ابعاد و واقعیت های انتخابات ریاست جمهوری در امریکا اشاره شود که جنبه های بنیادین تری از روندهای سیاسی داخلی و سیاست خارجی امریکا را نشان می دهد. همچنین تأثیر این واقعیت ها بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و الزامات معطوف به آن به عنوان بخش دیگری از نوشتار محسوب می شود.

 چشم انداز روابط آمریکا و عربستان در دوره بایدن

پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری امریکا پرسش های مختلفی را در خصوص سیاست های دولت جدید امریکا در عرصه های مختلف از جمله روابط با عربستان سعودی مطرح ساخته است. در حالی که ریاض و واشنگتن در دوره ترامپ روابط گرم و مستحکمی را تجربه کردند، تأکید بایدن بر تجدیدنظر در روابط با عربستان و از جمله پایان دادن به حمایت ها از این کشور در جنگ یمن و پیگیری مسائل حقوق بشری از یک سو و احتمال تعامل امریکا با ایران از جمله با بازگشت به برجام، باعث ایجاد نگرانی هایی در رهبران سعودی شده است. در این راستا در این نوشتار ضمن مرور دیدگاه های بایدن در خصوص عربستان و اشاره به رویکردها و نگرانی رهبران سعودی در خصوص قدرت گرفتن بایدن، به طرح چشم انداز احتمالی روابط و وضعیت های احتمالی مربوطه خواهیم پرداخت.

آینده ی امنیت در خلیج فارس: بررسی تاثیرات پویش های جدید منطقه ای

امنیت خلیج فارس به عنوان یکی از مسایل و دغدغه های کلیدی ایران تحت تأثیر مؤلفه های مختلفی قرار دارد. در طول دهه های گذشته، نقش بازیگران فرامنطقه ای به عنوان مؤلفه ای اساسی در ترتیبات امنیتی خلیج فارس بوده است. با تقویت روند کاهش حضور و مسئولیت های امریکا در خلیج فارس، پویش های منطقه ای، اثرگذاری فزایندهای در این حوزه پیدا کرده اند. پویش هایی که عمدتا ناشی از تعاملات و همکاری های راهبردی کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس با بازیگران منطقه ای خارج از این حوزه بوده که از مهمترین آنها می توان به تعاملات راهبردی قطر با ترکیه و همکاری های جدید کشورهایی مانند امارات عربی متحده و بحرین با رژیم صهیونیستی در نتیجه عادی سازی روابط اشاره کرد. در این میان در حالی که نقش آفرینی ترکیه در خلیج فارس در سطح پایین تری بوده و با حساسیت های کمتری روبرو است، حضور و نقش آفرینی احتمالی تلاویو می تواند به عنوان عامل نوینی برای گسترش تنش های امنیتی در این حوزه باشد.

رویکردها و مدُل های درک و پیش بینیِ مشارکت در انتخابات

نویسنده در این یادداشت، ضمن دسته بندی بازیگران مؤثر بر انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ در جمهوری اسلامی ایران در چهار دسته (مهم با رفتار غیرقطعی، مهم با رفتار قطعی، غیرمهم با رفتار غیرقطعی و غیرمهم با رفتار قطعی)؛ سه رویکرد عمده فرهنگ سیاسی، جامعه شناسی سیاسی و انتخاب عقلانی را به عنوان منظرهایی برای درک میزان و جهت مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ در ایران تبیین و با ابتنای بر آن سه مدل برای تخمین و ترسیم تصویری دقیق تر از نمای انتخابات ارائه می کند. با ابتنای بر فرهنگ سیاسی مدل چهار بخشی(تبعیتی- منفعل، تبعیتی- مشارکتی، معترض- منفعل، معترض – مشارکتی)، در منظر جامعه شناسی سیاسی مدل شِش طبقه ای از دهک ها و گرایش مذهبی  و از منظر انتخاب عقلانی مدل سه معیاری از اولویت اقتصاد بر تمایلات سیاسی یا سیاست بر خواسته های اقتصادی پیشنهاد شده است.

 آینده پژوهی روابط ایران و هند با تاکید بر نقش کشورهای عربی خلیج فارس

در این گزارش نویسنده با تمرکز بر منطقه غرب آسیا و برشمردن حوزه خلیج فارس به عنوان منطقه ای مهم و تعیین کننده در اقتصاد هند؛ با بهره گیری از نظریه شولر و مدل برآمده از آن به بررسی آینده ی  روابط ایران و هند در ظرف منطقه مذکور می پردازد. بر اساس این مدل چهار گروه از کشورها شامل شیرها، گرگ ها، بره ها و شغال ها در روابط بین الملل قابل تفکیک اند . در این مقاله ضمن برشمردن ویژگی کشورهای واقع در هریک از این گروه ها، رابطه ایران و هند در قالب چند سناریو تدوین شده است.

 آینده پژوهی روابط ایران و ترکیه در حوزه قفقاز جنوبی

منطقه قفقاز همیشه به دلیل اهمیت ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی که داشته و دارد، محلی برای رقابت ها و منازعات بوده است. نویسنده ضمن اشاره به چهار نوع رقابت و تعارض منافع در این منطقه شامل: نخست، رقابت و برخورد منافع غرب به رهبری ایالات متحده آمریکا و روسیه؛ دوم، رقابت و برخورد منافع روسیه و ترکیه؛ سوم، رقابت و برخورد منافع ایران و آمریکا، غرب و اسرائیل؛ و چهارم، رقابت و برخورد منافع ایران و ترکیه در پی تبیین این رقابت ها با توجه به اهمیت این منطقه در سیاست خارجی ایران و منافع ملی کشور است. در این مقاله بررسی روابط ایران و ترکیه و رقابت های آنها مورد بحث قرار گرفته و سه رقابت بعدی در شماره های بعدی ماهنامه بررسی خواهد شد.

 سیستم های پیچیده و آینده پژوهی

رشد روزافزون ساختا رهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی از یک سو و افزایش مداوم عدم قطعیت و پیچیدگی این سیستم ها، پژوهشگران را بر آن داشته است که برای تحلیل و شناخت این سیستم ها، از الگو های زیستی و فیزیکی متعددی استفاده کنند. رویکرد تحلیل سیسم های پیچیده یکی از این روش ها است که با ابتنای بر نظریات فیزیکی، ویژگی های سیستم های پیچیده را شرح و برای شناخت آنها دستورالعمل هایی را مشخص می کند. این یادداشت به بررسی این رویکرد و ارتباط آن با مباحث آینده پژوهی می پردازد.

 تحلیل شبکه پویای بازیگران.(قسمت دوم)

در شماره ی پیشین ماهنامه نامه آینده پژوهی به معرفی کلّیت رویکرد تحلیل شبکه پویای بازیگران و ویژگی های اساسی آن پرداخته شد. این یادداشت به بررسی کامل تر چارچوب این روش و کاربر دهای آن در تحلیل بازی های با ذ ینفعان متعدد و مسائل سیاستگذاری چندجانبه می پردازد.