کلام نخست ( ماهنامه شماره ۷۱ )

وضعیت بازار های مالی و نقش مستقیم آن بر اقتصادِ کلان و معیشت جامعه به یکی از مهم ترین موضوعات ماه های اخیر کشور بدل شده است. این شماره از ماهنامه نامه آینده پژوهی نیز بر این موضوع تمرکز نموده است. علاوه بر سرمقاله که به بررسی شُبهات فقهی و اخلاقی مترتب بر بازار سرمایه و ضرورت توجه به آن برای کاهش پیامدهای آینده بر سبک زندگی اختصاص یافته، دو مقاله دیگر شامل سناریوهای بازار بورس در افق دو ساله،آینده اقتصاد اسلامی و مُعمای شگردهای بورسی نیز در ارتباط با بازار سرمایه و بیم ها و امیدهای آن نگاشته شده است. فقر و آینده آن از موضوعات دیگری است که در ظرف دو گفتمان متفاوت به بحث گذاشته می شود.
با توجه به اهمیت بسیار بالای نگاه به شرق و توافق ۲۵ ساله ایران و چین و در ادامه ی موضوعات مرتبط در ماهنامه شماره ۷۰ ، در این شماره از نامه آینده پژوهی نیز سه مقاله به این موضوع اختصاص یافته است. رویکرد روسیه پیرامون توافق جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین و نیز واکنش های احتمالی هند نسبت به این توافق از جمله موضوعات مهمی است که مورد توجه قرار گرفته. فرصت ها و چالش های ج.ا.ا در ظرف تنش های ایجاد شده میان امریکا و چین و نیز آینده بحران سیاسی بِلاروس از دیگر موضوعاتی است که به آنها اشاره شده است.
بخش فناوری آینده به بررسی تأثیرات روند های شکل گرفته در شبکه های اجتماعی بر واقعیت بیرونی می پردازد. از این رو جریان سازی اجتماعی شبکه اجتماعی توئیتر مورد مطالعه قرار گرفته است. بخش مبنای آینده نیز دو مقاله در بردارد. مقاله اول ادامه ی تحلیل آماری و تجویز راهبردی پیرامون همه گیری کرونا را پوشش داده و مقاله دوم، ادامه معرفی رویکرد پَس نگری به عنوان یکی از روش های آینده پژوهی را مد نظر قرار می دهد.

نگاهی آینده نگر به شبهات مترتب بر بازار سرمایه  و تأثیرات آن بر سبک زندگی

مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی همزمان با انجام پروژه ای با عنوان ” سناریوهای آینده بازار سرمایه ی ج.ا.ا” که خلاصه ای از آن در یکی از مقالات این شماره ارائه خواهد شد و در حین بررسی موضوع از یکی از سطوح تحلیل آن، با برخی شبهات فقهی- اخلاقیِ احتمالی، معطوف به سازوکارهای بازار سرمایه و پیامدهای آن بر سبکِ زندگی مواجه شد که فارغ از یافته های گزارش اصلیِ پروژه مذکور، لازم دید در قالب سرمقاله و مقاله کوتاهِ دیگری در همین شماره، به زوایایی از آن اشاره کند. در مقاله حاضر ضمن تصریح بر اهمیت و ضرورت تقویت بازار سرمایه به عنوان محمل و دریچه ای برای جهش تولید، با طرح بحثی مقدماتی از دو دسته شبهه ی فقهی و اخلاقی؛ با نگاهی آینده نگر بر ضرورت مداخله حاکمیت از دو منظر فتاوای فقهی و نیز افزودن سازوکارهای عدالت محورانه به منظور پیشگیری از تحمیل منطق بازار و پیامدهای ناملموسِ فعلی آن بر سبک زندگی آتی و جهت گیری های ارزشی جامعه تأکید می شود.

سناریوهای بازار بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در افق دو ساله

مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی  در راستای رسالت خود پروژه ای را با عنوان سناریوهای بازار بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در افق دو ساله در دستور کار قرار داد که در این شماره خلاصه ای از یافته های آن برای مخاطبین محترم ماهنامه ارائه می شود. در این گزارش که در تیرماه ۱۳۹۹ به تولید نهایی رسید؛ مفروض بر روند افزایشی شاخص بازار بورس در چندماه نخست سال، به این سؤال اصلی پرداخته شد که آیا روند فعلی شاخص بورس تا دو سال آینده تداوم خواهد داشت؟

یا اینکه متأثراز پیشران هایی می تواند فضاهای مختلفی از سناریوها را خلق کند؟ و اینکه آیا از میان این سناریوها می توان به راهبرد یا سیاستِ کلانی در خصوص بازار سرمایه دست یافت که با موضوع جهش تولید و اقتصاد مقاومتی همبستگی بالا داشته باشد؟ یافته های حاصله نشان می دهد که از میان پیشران های مؤثر، سه عدم قطعیت کلیدی، هشت سناریو را برای آینده ترسیم خواهد کرد، لیکن از آنجاکه برخی از سناریوها از توجیه پذیری یا باورپذیریِ پایینی برخوردارند، با ادغام یکی از عدم قطعیت ها ، سناریوهای اصلی بازار سرمایه در قالب چهار سناریوی مُحتمل شامل بازار گاوی، بازار خرسی، رشد متوازن بازارها؛ و سناریوی بچه پولداری احصاء و احتمالات وقوع و مطلوبیت آن بر پایه چند معیار راهبردی اولویت بندی شد.

فقر در دو گفتمان و آینده آن

فقر شخصیتی دوگانه دارد و درک ماهیت آن برای پی بردن به اثرات و لوازم وجودی اش نیازمند دقت فراوان است. زاویه نگاه برآمده از هستی شناسی و معرفت شناسی متفاوت، چهره فقر را دگرگون نشان داده و برنامه ریزی برای مواجهه با آن را پیچیده می کند. به طور مشخص دو نگاه متفاوت انقلاب اسلامی و اقتصاد لیبرال در این یادداشت مورد کاوش قرار گرفته است. در گفتمان انقلاب اسلامی بر خلاف مکاتب نئوکلاسیک اقتصادی، فقر، زمینه مبارزه با استعلا، آزادگی معنوی و انقلاب علیه مستکبرین است و در صورتی که رفع فقر به رفاه زدگی، مصرف زدگی و راحت طلبی منجر شود، اساساً یک عمل مذموم به شمار می رود. با وجود آنکه حمایت از مستضعفین مهمترین برنامه گفتمان انقلاب اسلامی است اما مطلوب اسلام، رفع فقر در عین حفظ اصول انسانی و اسلامی مثل عدالت طلبی، ظلم ستیزی و سبک زندگی مبتنی بر آزادگی معنوی است. بر این اساس چهار سناریو برای آینده فقر در جوامع مورد اشاره قرار گرفته است.

 دیدگاه روسیه نسبت به قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین

برنامه ۲۵ ساله همکاری های مشترک ایران و چین، توافقنامه راهبردی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین است که طبق آن بنا است چینی ها در صنعت نفت، گاز، پتروشیمی، زیرساخت حمل و نقل، کشاورزی و … سرمایه گذاری وسیعی انجام دهند. همچنین، این توافق شامل همکاری نظامی، تسلیحاتی و اطلاعاتی میان دو کشور نیز می شود؛ موضوعی که شاید بیش از زمینه های اقتصادی که منجر به بی اثر شدن تحریم های آمریکا خواهد شد نگرانی رُقبا و دشمنان جمهوری اسلامی را برانگیخته است.

این توافقنامه بحث های زیادی در سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی برانگیخته است. از این میان روسیه به عنوان کشوری که دارای روابط مناسب با چین و ایران است، نمی تواند از این توافقنامه چشم پوشی کند، از این رو بررسی دیدگاه روسیه در این زمینه می تواند شناخت مناسبی از تحولات منطقه ای و بین المللی در آینده را فراهم آورد. برای بررسی بهتر، موضوع را به صورت کُنش – واکنش تحلیل خواهیم نمود. به این صورت که، تصمیم ایران و چین (کَُنش نخبگان سیاسی ایران و چین) در جهت توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین، سبب واکنش های داخلی و خارجی شده، و نگاه قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای را به خود معطوف کرده است. از جمله این واکنش ها می توان به واکنش روسیه اشاره نمود، که در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

برآوردی از آشوب های خیابانی در بلاروس

حوادث پس از انتخابات در بلِاروس به عنوان متحد منطقه ای روسیه در برابر ناتو به روشنی یادآور انقلاب های رنگین در آن منطقه است. شرایط و روند مواجهه دو طرفِ درگیر تا امروز نشان می دهد که آینده روشنی در انتظار مخالفان دولت نیست و آنها از توانایی لازم برای ایجاد یک تغییر بزرگ علیه لوکاشنکو برخوردار نیستند. همسایگی بلاروس با روسیه، توانایی شخصیتی لوکاشنکو، ضعف شخصیت رهبران مخالف و همراهی نهادهای نظامی – امنیتی بلاروس با رئیس جمهور در کنار قطع اینترنت، مقابله خشن و سخت با اغتشاش گران انقلاب مخملین از ابتدا و ناتوانی ایالات متحده و اروپای غربی برای دخالت آشکار، مستقیم و اثر بخش در بلاروس(به دلیل تجربه اوکراین) سبب می شود تا معترضین نتوانند به اهداف خود برسند. از سوی دیگر بلاروس از لحاظ اقتصادی کشور نسبتاً موفق بوده و شاخص توسعه انسانی در آن ”  بسیار بالا ” ارزیابی می شود. از این منظر توجیهی همگانی برای فعال نمودن بخش های مختلف جامعه از سوی اغتشاش گران وجود ندارد.

تنش های بین امریکا و چین در دوره جدید؛ فرصت ها و چالش های ایران

امریکا و چین به عنوان دو قدرت نخست جهانی در عرصه اقتصادی محسوب می شوند و روابط و مناسبات بین این دو قدرت بزرگ جهانی یکی از اصلی ترین مؤلفه های شکل دهنده روندهای بین المللی و منطقه ای است. هر چند ممکن است نوع روابط امریکا و چین و تغییرات مرتبط با آن برای برخی از کشورها اثرات کمتری داشته باشد، اما برای بازیگرانی مانند ایران که وضعیت آنها با شرایط و رویکرد قدرت های بزرگ ارتباط جدی دارد، این مناسبات اهمیت و اثرگذاری بالایی دارد. به خصوص اینکه ایران در طول دهه های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی روابط پرتنش و همراه با تخاصمی را با امریکا پشت سر گذاشته و در مقابل روابط سیاسی و اقتصادی کم تنش و روبه گسترشی را با چین تجربه کرده است. در دوره اخیر با رویکرد تهاجمی و تحریک آمیز دولت ترامپ از یک سو و رویکرد اقتدارگرایانه و قاطعانه دولت چین به رهبری شی جین پینگ از سوی دیگر تنش های بین این دو قدرت جهانی روند فزاینده ای داشته و به خصوص با همه گیر شدن کرونا و تأثیرات منفی بر اقتصاد جهانی این تنش ها بسیار افزایش یافته است.

پرسش اصلی این نوشتار آن است که این تنش ها برای جمهوری اسلامی ایران به عنوان دولتی با مختصات و ویژگی های خاص سیاسی و اقتصادی چه تأثیراتی داشته و فرصت ها و چالش های ناشی از تنش های بجینگ و واشنگتن برای تهران کدامند؟

آینده ­پژوهی روابط ایران و هند با تأکید بر توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین

گزارش پیش رو با تمرکز بر توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین، به بررسی آینده روابط ایران و هند می پردازد. برای این منظور ضمن اشاره به پیشران های مؤثر در روابط ایران و هند معطوف به قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین، سناریوهای اصلی روابط احصاء و احتمال وقوع آنها تخمین زده می شود. یافته های حاصله نشان می دهد که آینده این روابط متأثر از ۸ پیشران بوده و حداقل ۴سناریو شامل :کاهش سطح روابط ایران و هند و نزدیکی بیشتر هند به عربستان و رژیم صهیونیستی؛ افزایش سطح روابط ایران و هند و تبدیل شدن هند به یکی از شرکای مهم اقتصادی ایران؛ ادامه سطح روابط کنونی دو کشور و همکاری در برخی از زمینه های اقتصادی و سیاسی و قطع کامل روابط دو کشور و تشکیل اتحاد استراتژیکی بین ایران، چین و پاکستان، در مقابل اتحاد هند، کشورهای عربیِ خلیج فارس و رژیم صهیونیستی قابل تصور است.

 آینده اقتصاد اسلامی و مُعمای شِگردهای بورسی

بررسی مبانی اقتصاد اسلامی نشان می دهد، اصولی همچون افزایش قرب به خداوند، رسیدگی به محرومان و دهک های پایین جامعه، عدالت و… از مهمترین مؤلفه هایی است که در هر بازار و ساز و کار مالی در جامعه اسلامی باید مورد رعایت قرار بگیرد. در عین حال وضعیت بازارهای سرمایه ای در کشور از وضعیت تولیدی به دلّالی تغییر پیدا کرده و سود انگاری و منفعت طلبی بر اساس فریب به یکی از شیوه های رایج در آن مبدل شده است. در این یادداشت با بررسی برخی اصول اسلامی در اقتصاد، به شِگرد کسب سود از بازار بورس یعنی “نوسان سازی” و ” نوسان گیری” اشاره شده و آینده تداوم می گیرد. یافته های حاصله مؤید آن است که فضای ایجاد شده در بازار بورس نیازمند ورود نهادهای تقنینی و نظارتی برای اصلاح و بومی سازی ساز و کارهای بازارهایی نظیر بازار سرمایه است تا پیش از آنکه بورس بر سبک زندگی اثر گذارد، زیست ایمانی و مسلمانی بتواند آن را اصلاح نماید.

هشتگ های تغییر ساز مروری بر هشتگ اعدام نکنید در ایران و هشتگ BlackLivesMatter در امریکا (قسمت دوم)

 رشد و توسعه فن آوری های جدید ارتباطی سبب تحول در جنبش های اجتماعی شده است، به طوری که روش و روند شروع اعتراضات تغییر کرده است. تعدادی از مطالعات انجام شده نشان داده اند که اینترنت و رسانه های اجتماعی بیش از سایر ابزارها برای تسهیل بسیج آفلاین مفید هستند. در این زمینه، رسانه های اجتماعی به عنوان ابزاری مهم برای تبلیغ معرفی شده اند. رفتار مشارکتی، سازماندهی بحث های عمو می، انتشار اطلاعات و ارتباط جدید در فضای رسانه ها ایجاد می شود و اکثر اعتراضات گسترده به صورت آنلاین متولد می شوند و تقریباً جمع می شوند. افراد در بستر رسانه های اجتماعی توسط بازیگران هماهنگ می شوند و سپس در بستر آفلاین دست به کُنش می زنند.

کرونا؛ تحلیل آماری، تجویز راهبردی (قسمت دوم)

تجربه بهره گیری از تکنیک های آماری صِرف، برای پیش بینی روند گسترش ویروس کرونا با شکست مواجه شده است. این یادداشت در ادامه یادداشت قبلی در پی ارائه چارچوبی ترکیبی برای تصویر سازی از آینده این همه گیری می باشد. از این رو با احصاء پیشران های کلیدی، داده های آماری مرتبط با آ نرا بررسی نموده و تأثیر برخی پیشران ها بر شکل گیری سناریو های آینده مورد بررسی قرار گرفته است.

روش پس نگری در آینده پژوهی (قسمت دوم)

در هفتادمین شماره نامه آیند هپژوهی بخش نخست مقاله ” روش پس نگری در آینده پژوهی ”  با تمرکز بر روند و تاریخچه شکل گیری این روش و نیز تعریف و توصیف کلی آن ارائه شد. در بخش دوم و پایانی، ضمن اشاره به تفاوت های پس نگری و پیش نگری، شیوه های پیاده سازی پس نگری و چگونگی استفاده از آن توضیح داده می شود.