کلام نخست ( ماهنامه شماره ۷۰ )

از مهمترین تحولات ماه گذشته در فضای بین الملل، قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین می باشد. با توجه به مباحث بسیار زیادی که پیرامون این قرارداد شکل گرفته، این شماره از ماهنامه نامه آینده پژوهی تمرکز بیشتری بر ابعاد و زوایای این قرارداد و آینده این توافق بلند مدت داشته است. بر این اساس در اولین مقاله به قلم مدیر مسئول، نگاهی تحلیلی و آینده نگر به این قرارداد شده است. در ادامه و با توجه به اهمیت موضوع، ملاحظات راهبردی این توافق بلند مدت برای مدیریت آینده ارائه می شو د و پس ازآن مقاله ای در خصوص عوامل و بدیل های آینده توافق راهبردی ایران و چین ارائه خواهد شد.
در ادامه، تحلیلی در زمینه تورم انباشته و پیامدهای اجتماعی آن و نیز روند سنجی اعتماد عمومی به صدا و سیما ارائه می گردد. در بخش بعدی ادلب و سناریوهای آینده سیاسی- نظامی این منطقه که همچنان از مهمترین چالش های دولت سوریه می باشد مورد بررسی قرار گرفته و پس از آن فرصت های همگرایی و تهدیدهای واگرایی در روابط ایران و عراق بعد از سال ۲۰۱۹ مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
در بخش فناوری آینده، با تمرکز بر دو طوفان مجازی اخیر “اعدام نکنید” و “جان سیاه پوستان مهم است”، مقاله ای در زمینه اهمیت شبکه های اجتماعی و هشتگ ها در ایجاد تغییرات اجتماعی ارائه شده است.
درپایان و در بخش مبنای آینده نیز ابتدا مطلبی در خصوص تحلیل آماری و تجویز راهبردی بحران کرونا ارائه و سپس روش پس نگری به عنوان یکی از روش های آینده پژوهی معرفی خواهد شد.

تحلیلی آینده نگر به قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین؛ چالش ها و هشدارها

در متن پیشِ رو ضمن اشاره به ضرورت عقلی و منطقی نگاه به شرق و مصادیقی از آن نظیر قرارداد ۲۵ ساله با چین؛ بر این نکته تأکید می شود که لازمه تنظیم درست قراردادهای بلندمدت و افزایش امکان تحقق پذیری آن؛ فهم درست از زمینه ها، دغدغه ها و منافع مشترک از یک سو؛ و هم زمان با آن، درکِ عمیق تر از ملاحظات متفاوت و حساسیت های متفاوت دو طرف است. یا باید در فرایند مذاکرات و تنظیم متن قرارداد از ورود به این ملاحظات و حساسیت ها به مثابه خط قرمز صراحتاً پرهیز کرد یا باید در صورت ورود به آنها، مراقب بود تا در ظرف و متن این قراردادها، جهت گیری های کلانِ گفتمانی در سطوح تحلیل منطقه ای و بین المللی تغییر نکند. برای این منظور در این مقاله ذیل چند ملاحظه شامل: نگاه به شرق و چالش استقلال نظام؛ فلسفه وجودی قرارداد ۲۵ ساله: منافع مشترک یا تهدید مشترک؛ فهم بازی قدرت و تشخیص منافع بازیگران اثرگذار بین المللی؛ و ضرورت اجماع درون حاکمیتی؛ ضمن تبیین چند ملاحظه و چالش راهبردی شامل: (شرق زدگی، غرب زدایی،سلطه شرقی، موازنه مثبت،شکاف نخبگانی و نفوذ منطقه ای و…)، نکاتی سیاست گزارانه برای آینده ارائه می شود.

 توافق ایران و چین: ملاحظات راهبردی برای مدیریت آینده

یکی از رویدادهایی که از ابتدای تیرماه در فضای رسانه ای و سیاست گذاری کشور مطرح شد، موضوع قرارداد همکاری ۲۵ ساله ایران و چین بود. نوشتار حاضر تلاش می کند منطق موجود در انعقاد چنین توافقنامه ای را بازنمایی کند و ضمن ارائه تحلیلی راهبردی از ماهیت چنین قراردادی، به برخی گزاره های سیاست گزارانه در مدیریت آینده ی این توافقنامه نظیر: اقتضائات بازی با بزرگان، حافظه منفی تاریخی ایرانیان از قراردادهای مشابه، توجه جدی به قاعده نفی سبیل، ضرورت بازیگری فعال و همه جانبه برای ایجاد توازن و مهمتر از همه مراقبت و آمادگی برای مواجهه با احتمال شکل گیری شکاف انگلوفیل- ساینوفیل در میان کارگزاران نظام اشاره می نماید.

توافق راهبردی ایران و چین: عوامل و آینده های بدیل

مهمترین موضوعات سیاسی در عرصه روابط خارجی ایران در طول چند هفته اخیر بوده است. موضوعی که با برخی گزارش های رسانه ای آغاز شد و با واکنش های مقامات سیاسی به خصوص در وزارت امور خارجه ایران به عنوان یکی از موضوعات کلیدی در روابط ایران با قدرت های بزرگ مطرح شد. گزارش اولیه ای که در این خصوص در رسانه ها بازتاب یافت به نشریه پترولیوم اکونومیست مربوط بود که در آن آمده بود در سفر وزیر امور خارجه ایران به چین در اواخر ماه اوت سالِ گذشته، تهران و پکن توافقی را که در سال ۲۰۱۶ به نام «مشارکت جامع استراتژیک چین و ایران»  امضا کرده بودند، توسعه داده و بندهایی غیرِعلنی به آن افزوده اند.   این گزارش باعث ایجاد موجی از انتقادات و مخالفت ها به خصوص از سوی مخالفان دولت و نظام سیاسی ایران و همچنین مخالفان سیاست چرخش به شرق در ایران شد. در این نوشتار هدف اصلی بررسی بسترها و عوامل اثرگذار در توافق مشارکت راهبردی بین ایران و چین و سپس ترسیم آینده های پیشِ روی آن است.

 تورم انباشته و پیامدهای اجتماعی آن

برای سال های طولانی است که تورم انباشته یکی از از مهمترین فاکتورهای اجتماعی و سیاسی کشور شده است که البته در ماه های اخیر و بنابر پیش بینی های اقتصادی در صورت تداوم روند فعلی می تواند افزایش تصاعدی نیز پیدا کند. در مقاله پیش رو سعی شده است آثار ملموس تورم انباشته و روند صعودی آن بر موضوعات اجتماعی ذیل چند عنوان : افزایش محرومیت نسبی، نااطمینانی ناشی از انتظارات تورمی، از بین رفتن طبقه متوسط، افزایش شکاف فقیر و ثروتمند،کاهش سرمایه اجتماعی و مسئله شکاف نسلی تبیین شود.

اعتماد به صدا و سیما و مؤلفه های اثربخش بر آینده آن

صدا و سیما مهمترین مرکز متمرکز هدایت افکار عمومی در ایران است اما اعتماد عمومی به آن در طی سالیان اخیر اُفت قابل توجهی داشته و تنها نیمی از مردم با فراز نشیب به اعتبار آن باور دارند. روند سنجی اعتماد مردمی به این سازمان نشان می دهد در سال های اخیر و مصادف با بروز اغتشاشات و ناآرامی ها، سازمان صدا و سیما فاقد چسبندگی لازم برای اقناع مخاطبان بوده است و معمولاً در ایام بروز ناآرامی، از سطح اعتماد به آن کاسته و رسانه های رقیب همچون ماهواره ها و شبکه های اجتماعی قوت بیشتری می یابند. در این میان سرمایه اجتماعی به عنوان مهمترین زمینه وجودی این سازمان بستگی  کامل به رعایت سه عنصر «روابط پایدار و مثبت با مخاطبان » ، «واسطی مدبر و پیشرو میان مردم و نظام سیاسی» و در نهایت «سازمانی با ثبات» باشد تا بتواند پیامد اعتماد یعنی اقناع را به سهولت انجام دهد.

 سناریوهای آینده سیاسی- نظامی ادلب

در مقاله ی پیش رو با اشاره به وضعیت فعلی حاکم بر ادلب و منافع متضاد بازیگران، ضمن تبیین ملاحظات هر یک از بازیگران، سناریوهای آینده احصاء شده است. استدلال نوشتار حاضر این است که تضاد منافع دو طرف اصلی پرونده ادلب یعنی دمشق و متحدین آن( که بر سیاست بازگشت حاکمیت دولت بر سراسر کشور تأکید می کنند) و ترکیه (که به دنبال تداوم کنترل ادلب به عنوان منفعت حیاتی خود است)، کنشگران را درگیر محاسبات دشواری کرده است. بنابراین علاوه بر تداوم روند فعلی، دو سناریوی دیگر شامل جنگ تمام عیار نظامی و دستیابی به یک توافق سیاسی پایدارتر میان آنکارا و مسکو؛ از سناریوهای پیش رو است که هر کدام از احتمال وقوع و مطلوبیت های متفاوتی برای بازیگران مختلف به ویژه دولت سوریه برخوردار است.

 روابط ایران و عراق بعد از ۲۰۱۹؛ فرصت های همگرایی و تهدیدات واگرایی

روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق پس از صدام با تحولات مختلفی همراه بوده است. حمایت ایران از عراق در مقابل ناامنی و تروریسم به خصوص از زمان برآمدن داعش و گسترش روابط دو کشور در عرصه های مختلف بیانگر بهبود و پیشرفت روابط طرفین در دو دهه اخیر بوده است.در حالی که حمایت های ایران از عراق در مقابل جریان داعش و روابط گرم دو طرف نوید بخش آینده مثبتی در روابط بود، تحولات یک سال اخیر در عراق و چالش های متعدد داخلی روابط بغداد و تهران را نیز تحت تأثیر قرار داده است. اعتراضات مردمی در عراق و ناآرامی هایی که ثبات و همگرایی داخلی را عراق را متأثر ساخت، درگیری ها و رقابت های ایران و امریکا در این کشور، کنار رفتن دولت عادل عبدالمهدی و تشکیل دولت جدید و در نهایت شیوع کرونا و تضعیف توان اقتصادی عراق از جمله مهمترین مسائل و تحولات عراق از سال ۲۰۱ ۹ به بعد بوده است. در این راستا در این مقاله بعد از اشاره به تحولات کلیدی اثرگذار بر روابط ایران و عراق در یکسال گذشته به فرصت های همگرایی می پردازیم و به خصوص بر این موضوع تأکید خواهیم کرد که در صورت تداوم روند تحولات کنونی درون عراق و شکنندگی روابط با ایران، تهدیدات جدیدی معطوف به افزایش واگرایی بین طرفین بروز خواهد کرد که چالش های پیش رو را افزایش خواهد داد.

چگونه هشتگ ها به دنبال تغییرات اجتماعی هستند؟

کاربران شبکه های اجتماعی اکنون درگیر فعالیت های سیاسی و اجتماعی هستند و امروزه تعهدات ما در قبال هموطنان و سایر مردم جهان به واسطه فضای مجازی در حال بازسازی شده است و در این میان تولید محتوا و استفاده از هشتگ به ویژه در فضای توییتر سببب افزایش آگاهی عمومی از موضوعات کلیدی است، در حقیقت استفاده از هشتگ در جهت ایجاد پشتیبانی عمومی از طریق رسانه های اجتماعی برای یک امر به عنوان روشی رایج برای ایجاد تغییرات اجتماعی و سیاسی در دنیای واقعی رو به رشد بوده است. جنبش محبوب و موفق در دوران اخیر. در حقیقت، جنبش هشتگ است که یک رویکرد عامه پسند برای تحقق چندین تغییر مثبت سیاسی-اجتماعی است. بر این اساس این یادداشت در پی شناسایی عمده ترین اثرات استفاده از هشتگ و تلاش ها در استفاده از این ابزار برای ایجاد تغییرات اجتماعی است.

تحلیل آماری، تجویز راهبردی (قسمت اول)

بررسی روند شیوع ویروس کرونا و نیز بررسی گزینه های سیاستی برای مهار و کنترل اثرات اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن از مهم ترین موضوعاتی است که نیازمند توجه سیاستگذاران می باشد. از این رو رویکرد های گوناگونی برای نیل به این هدف مورد استفاده قرار گرفته اند. این یادداشت به تحلیل داده های ابتلای روزانه کرونا در ایران می پردازد و در کنار آن، عوامل مؤثر بر تصمیم گیری پیرامون همه گیری کرونا را مورد توجه قرار می دهد.

 روش پسَ نگری در آینده پژوهی (قسمت اول)

اعتقاد به این مسأله که آینده را می توان در زمان حال شناخت، ریشه در تاریخ دارد. در تأیید این نکته، هِرودت، پدر علم تاریخ، داستانی نقل می کند که در قرن ششم پیش از میلاد پادشاه کرزوس به عنوان آخرین پادشاه لیدیه که مشتاق بود نتیجه جنگ خود با کوروش کبیر را بداند، با معتبرترین مؤسسه آینده پژوهی زمان خود به نام اوراکل در معبد دلفی مشورت کرد. به سبک پیشگویان به او گفته شد که اگر از رودخانه ای که بین ارتش وی و ارتش دشمن قرار گرفته عبور کند، امپراطوری بزرگ سقوط خواهد کرد. در نهایت او پس از حمله به ایرانیان در آن سوی رودخانه هالیس در آناتولی مرکزی متوجه شد که منظور از سقوط امپراطوری بزرگ، سقوط امپراطوری خود اوست و نه امپراطوری ایرانیان.
هم اکنون کامپیوترها جای اوراکل را گرفته اند و ما همچنان به دنبال مشورت درباره حوادث آینده هستیم. به نظر می رسد انگیزه ما پس از هزاران سال همچنان مانند گذشتگان است. این درس آموخته به خصوص زمانی که به مسائل زیست محیطی و توسعه پایدار می اندیشیم، معنا پیدا می کند. اینگونه مسائل منجر به ایجاد سؤالاتی درباره توانایی جوامع انسانی در مدیریت مسائل خود با توجه به تهدیدهای محیطی و اجتماعی  می شود. برای مثال مفهوم توسعه پایدار به نیاز جوامع بشری به ارزیابی چشم انداز آینده خود در زمینه توسعه اقتصادی و سیاست هایزیست محیطی اشاره دارد.

در  قسمت اول این مقاله، ابتدا چرایی به وجود آمدن روشی به نام پس نگری، تبیین و در ادامه پس از تعریف پس نگری، تاریخچه شکل گیری این روش ارزشمند ارائه خواهد شد.