کلام نخست ( ماهنامه شماره ۶۶ )

زمان زیادی از حوادث آبانماه نگذشته بود که ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس، پاسخ نظامی سپاه پاسداران انقالب اسلامی، تشییع میلیونی شهدای حادثه تروریستی فرودگاه بغداد و سقوط هواپیمای اوکراینی، همه را غافلگیر کرد. اگر غرب آسیا را همانند یک سانتریفیوژ (دستگاهی که در آن با استفاده از نیروی گریز از مرکز، مواد را از یکدیگر جدا می کنند) در نظر بگیریم، هم اکنون سرعت گردش این سانتریفیوژ (سرعت تغییر و تحولات غرب آسیا) به اندازه ای بالا رفته است که به میزان زیادی جبهه حق و باطل به طور آشکار و عریانی، واضح و شفاف است که این موضوع را می توان بعنوان فرصتی تاریخی برای نمایان ساختن چهره واقعی استکبار در اذهان مردم منطقه قلمداد نمود. این شماره از ماهنامه “نامه آینده پژوهی” با سخن مدیر مسئول در زمینه شهادت سردار سلیمانی آغاز می شود. در بخش ایران آینده، انسجام اجتماعی بوجود آمده پس از شهادت سردار سلیمانی، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در بخش جهان آینده ابتدا خلاصه برخی تحلیل های اندیشکده های غربی ارائه و پس از آن تأثیر اعتراضات آبانماه بر آینده ثبات سیاسی ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت. تحلیلِ تحولات جدید عراق و منازعات ایران و آمریکا و نیز هیدروپلیتیک در روابط ایران و عراق از دیگر مقالات این بخش هستند. در بخش فناوری آینده، مباحثی در خصوص کارآفرینی سازمانی، مفهوم اتاق پژواک در فضای مجازی و نیز مفهوم کنترل ذهن ارائه شده و در بخش مبنای آینده نیز قسمت دوم مبحث یادگیری ماشین تقدیم مخاطبین می گردد.

رستاخیز اخیر مردمی در اوج نارضایتی از اوضاع اقتصادی بر این ادعا یا تصویر مجعول که مردم از انقلاب عبور کرده اند خطّ بطان و بر این ایده بنیادین صحّه می گذارد که مردم نه از انقلاب اسامی بلکه از ناکارامدی برخی رویه ها و کارگزاران ناصالح و ناشایست، ملاحظه کار و فرصت طلبِ بی درد و بی دغدغه، که میان حرف و عملشان نسبتی نیست؛ گذر کرده اند.اینکه چه باید کرد مسأله ای اساسی است که باید عمیقاً به آن اندیشید. شاید گام اول این باشد که هرگز نهاد یا جریانی این رستاخیز را مصادره نکند که فرمود «خرمشهر را خدا آزاد کرد ». خاطرمان باشد که این رستاخیز تنها یک نشانه است برای کسانی که عبرت پذیراند.این نشانه هرگز تضمین کننده و توجیه گر تداوم وضع موجود نیست و نباید باشد. هرگونه کم توجهی به نارضایتی های به حق مردم از طریق تداوم رویکردهای به بن بست رسیده، می تواند جهت خیزش را به سمت درون سوق دهد. اذعان به این بن بست ها، نویدبخش وگشاینده است؛ چراکه بن بست ها موجب تعمق و تدبر می شوند. پس می توان از آن استقبال کرد! مجموعه ای از سیاست ها و رویه های غیرگفتمانی که نارضایتی ها را گسترش داده است؛ شناسایی و با هوشمندی و عزمی قوی به تغییر و اصلاح آن با ابتنای بر گفتمان انقلاب اسلامی گام برداشت.

طبقه ی فرودست که کنشگری سیاسی خود را در سال ۸۸ به اوج رسانده بود به مرور و در سال های اخیر از کنشگری خود دلسرد و خود را حذف شده از فرآیند تصمیم گیری در کشور تلقی می کرد. طبقه ی متوسط نیز به واسطه ی سرخوردگی از انتخاب های گذشته به سمت آینده ای خارج از چارچوب سیاسی درحرکت بود. این وضعیت کشور را در یک حال حرکت به سمت یک انسجام منفی اجتماعی در عین افتراق سیاسی می برد. شهادت سردار قاسم سلیمانی علاوه بر تبدیل این انسجام به انسجام مثبت اجتماعی، تا حدود زیادی افتراق های سیاسی را نیز کنترل کرد؛ به نحوی که جمهوری اسلامی جز با بخش اندکی از طبقه ی متوسط که مخالفت ایدئولوژیک با جمهوری اسلامی دارد در صورت مدیریت صحیح و حفظ انسجام اجتماعی حاصل از شهادت سردار سلیمانی مسئله ی حادی نخواهد داشت.

بدون شک دو هفته گذشته که با ترور سردار سلیمانی آغاز و با سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی ایران در نمازجمعه پایان یافت، یکی از پرتنش ترین دوره ها در روابط میان ایران و ایالات متحده آمریکا بوده به نحوی که این موضوع در صدر روندهای شبکه های اجتماعیِ بزرگی مانند توئیتر قرار گرفته و محور تحلیل های رسانه ها و اندیشکده های بین المللی قرار گرفته است. هدف از این گزارش، ارائه خلاصه ای از تحلیل ها و مقالات رسانه های و اندیشکده هایی است که به موضوع تِرور فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پرداخته اند.

مطالعه تاریخ معاصر ایران نشان می دهد که در طول دو قرن گذشته از ماجرای تحریم تنباکو تاکنون، به طور میانگین هر ۴۲ سال یکبار ما یک بی ثباتی کلی یا دگرگونی عمیق را در کشور تجربه کرد ه ایم. این دگرگونی های پیاپی سبب شده تا در مقایسه با کشورهایی که زمانی همتراز و یا عقب تر از ما بوده اند، نتوانیم به پیشرفت و نتایج درخشان برسیم. برای مثال کره، ژاپن و یا حتی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با وجودی که زمانی حتی عقب تر از ما بوده اند به دلیل تجربه مقاطع طولانی ثبات، در برخی شاخص ها از ما جلو زده و یا حتی در رده پیشرفته ترین کشورهای جهان قرار دارند. این در حالی است که طی دو قرن اخیر اغلب برنامه ریزی های توسعه کشور به دلیل بی ثباتی های متعددی همچون قتل امیرکبیر، وقوع قحطی های بزرگ، قتل ناصرالدین شاه، انقلاب مشروطه، به توپ بستن مجلس، کودتای رضاخان، اشغال ایران توسط متفقین، کودتای ۲۸ مرداد، پیروزی انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، عملیات مرصاد و …در میانه راه متوقف یا کند شده اند. این نوشتار ضمن تحلیل علل وقوع اعتراضات آبان ماه سال جاری، چگونگی تأثیر این عوامل بر ثبات و بی ثباتی های آینده کشور را بررسی می کند.

در حالی که رقابت ها و اختلافات ایران و امریکا در دوره ترامپ به مرحله جدید و نگران کننده ای رسیده، منازعات بین دو کشور در حوزه عراق باعث پررنگ شدن سایه جنگ در روابطِ دو کشور شده است. همچنین اعتراضات و ناآرامی های درونی عراق از اکتبر ۲۰۱۹ باعث شدت گرفتن رقابت های ایران و امریکا در عراق گردید و ترور سردار سلیمانی از سوی امریکا و واکنش نظامی ایران در حمله به پایگاه عین الأسد باعث دگرگونی های جدید در معادلات بین دو کشور شد. با توجه به این مهم تبیین پیشینه رقابت های تهران و واشنگتن در عراق و تأثیر تحولات جدید بر آن مسأل های کلیدی تلقی می شود. ضمن اینکه منازعات ایران و امریکا در عراق را می توان در قالب چهار وضعیت کلی بررسی کرد که عبارتند از: حضور پرچالش امریکایی ها و منازعه ایران و امریکا در عراق؛ موازنه نفوذ ایران و امریکا در عراق؛ خروج امریکا و روابط مشروع ایران با عراق؛ و حضور گسترده و قدرتمند امریکا در عراق.

نقش آب در امنیت و روابط میان کشورها، امروز به یک واقعیت غیرقابل انکار در عرصه بین المللی تبدیل شده و دغدغه بسیاری از صاحبان اندیشه را چه در حوزه عمل و چه در حوزه نظر به خود اختصاص داده است. ایران با قرار گرفتن در منطقه مهم استراتژیکی همواره با همسایگان خود بر سر منابع آبی اختلاف داشته، تا جایی که در چهارصد سال اخیر، بیش از ۲۵ جنگ را با همسایگان در این زمینه تجربه نموده است؛ که در این بین جنگ هشت ساله عراق و ایران سرآمد این جنگ ها بوده است. نوع برخورد و کُنش میان دولت-ملت ها، در بهره برداری از منابع آبی مشترک، طیف گسترده ای از سازگاری، همکاری تا ناسازگاری و جنگ را در بر می گیرد؛ در این پژوهش با استفاده از آینده پژوهی و تأکید بر سناریونویسی به بررسی نقش آب در روابط متقابل و سیاسی ایران و عراق پرداخته می شود.

جهان در اواخر قرن بیستم شاهد تغییرات بسیار گسترده در تمامی عرصه های کسب وکار بوده است. به طوری که اداره امور بخش دولتی را با چالش های جدی روبرو نموده است. از جمله کارهای اثربخش دولت ها برای رویارویی با این چالش ها، توسل به کارآفرینی شناخته شده است. جان تامپسون معتقد است که رفتار کارآفرینانه نیازی فراگیر و ضروری برای تمامی سازمان ها اعم از دولتی، خصوصی، داوطلبانه و غیره با هر اندازه است. از نظر پاولین بخش خصوصی خط مقدم احیای کارآفرینی است. زیرا سود بالاتری را به دنبال دارد که این امر مورد علاقه مالکین خصوصی است. بعلاوه مالکین خصوصی اختیار کافی و قدرت عمل لازم را دارا می باشند. بر عکس در بخش دولتی، فرهنگ سازمانی بوروکراتیک رایج است و اجرای کارآفرینی اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار است. در این مقاله به بحث در خصوص کارآفرینی، کارآفرینی سازمانی و اهمیت آن، فرهنگ کارآفرین و موانع و مشکلات آن خواهیم پرداخت.

یکی از مهم ترین مسائل مورد مطالعه در علوم اجتماعی، تاثیر اینترنت و شبکه های اجتماعی بر شکاف های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه می باشد. این پدیده که طی آن افراد همفکر و هم عقیده تنها گفتمان های مورد پسند خود را دریافت کنند و تحلیل های خود را بر اساس آن کسب کنند، اتاق پژواک نامیده می شود. این پدیده از مسائل قدیمی علوم اجتماعی است که به مطالعه تاثیرات گروه همفکران بر شکل گیری دوقطبی های سیاسی و بعضا گروه های نژاد پرست می پردازد. این نوشتار به معرفی این پدیده و نیز ارتباط آن با شبکه های اجتماعی و ابزار های نوین ارتباطی می پردازد.

کنترل ذهن و فرمانروایی بر ذهن ها به عنوان بالاترین سطح سلطه بر انسان از گذشته های دور مورد توجه بوده است و در مقاطع مختلف تلاش های متنوعی در این زمینه انجام شده است. استفاده از تراشه های ایمپلنت، کلاه های مخصوص، امواج الکترونیک و .. از جمله شیوه های مختلفی است که برای تاثیرگذاری بر مغز افراد مورد استفاده قرار گرفته است. نکته جالب اینکه بیشترین سرمایه گذاری در زمینه تحقیق و توسعه چنین فناوری هایی از سوی مراکز نظامی همچون دارپا، سیا، و آژانس امنیت ملی آمریکا انجام می شود، که نگرانی نسبت به انگیزه و پیامدهای استفاده از چنین فناوری هایی در سطح جامعه را افزایش می دهد. استفاده از امواج اسکولار یکی از جدیدترین فناوری هایی است که این سازمان ها برای تاثیرگذاری در افراد دنبال می کنند که با توجه به اهمیت موضوع در این نوشتار قصد داریم ابعاد و پیامددهای آن را بررسی کنیم.

توسعه فناوری اطلاعات و نیز رشد داده های دیجیتال فرصت مناسبی را برای بهره گیری از اطلاعات تاریخی به منظور پیش بینی آینده فراهم کرده است. یادگیری ماشین یکی از ابزار مفید در این زمینه است. نوشتار حاضر به معرفی برخی از حوزه های کاربردی یادگیری ماشین در سیاستگذاری عمومی و حکمرانی می پردازد. توجه به مراحل مختلف این فرآیند از گردآوری داده ها تا تصمیم گیری بر اساس خروجی های مدل یادگیری ماشین، نکات مهمی را برای سیاستگذاران آشکار می کند. در بخش دوم نوشتار، چالش های استفاده از یادگیری ماشین در سیاستگذاری عمومی مورد بحث قرار گرفته است، چالش هایی که ارائه راهکار برای آنها به بلوغ روشی این حوزه بستگی خواهد داشت.