کلام نخست ( ماهنامه شماره ۶۴ )

با توجه به تنوع، تکثر و پیچیدگی رویدادهای به وقوع پیوسته، یکی از مهمترین و مشکل ترین فعالیت ها در برنامه ریزی انتشار هر مجله تخصصی، تنظیم محورهای مقالات است. در مهرماه سال جاری شاهد دو رویداد اربعین حسینی و سالگرد فراخوان تکمیل و ارتقای الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت هستیم. بر این اساس در این شماره از ماهنامه نامه آینده پژوهی ابتدا سخن سردبیر با نگاهی بر الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه خواهد شد. حماسه بی نظیر اربعین حسینی با حضور میلیونی ایرانیان عاشق و شیفته امام حسین (ع) نیز موضوع دومین مقاله این شماره از ماهنامه در بخش ایران آینده است. دیگر مقاله این بخش مربوط به تأثیر پرونده برجام و روایت های مختلف آن بر اعتماد به نفس ملی می پردازد. در بخش جهان آینده آخرین تحولات منطقه ای و بین المللی همچون مداخله نظامی ترکیه در شمال سوریه و آینده مسأله کُردی، پیامدهای این عملیات بر ائتلاف سه جانبه ترکیه، ایران و سوریه و همچنین نقش رقابت های منطقه ای در تنش های میان ایران و آمریکا مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش فناوری آینده نیز ابتدا مقاله ای با تمرکز بر جایگاه علم و فناوری در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه خواهد شد و سپس کارکردهای دفاعی- امنیتی هوش مصنوعی در آمریکا مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در مبنای آینده ی این شماره از ماهنامه نیز ابتدا نگاهی آینده پژوهانه به داده های تاریخی خواهیم داشت و سپس رابطه میان سناریوپردازی و یادگیری از دیدگاه اندیشمندان مختلف تبیین خواهد شد.

تکرار و تثبیت مناسک اربعین و شکل گیری مظاهر تمدنی آن در مسیرهای منتهی به کربلا به مرور می تواند نطفه ی شکل گیری تمدنی فراسرزمینی و هویتی گفتمان محور باشد که آینده منطقه و جهان اسلام را متحول خواهد کرد. ساخت تمدنی که از آن می توان به آخرین ایستگاه تتور فرهنگ به تمدن یادکرد، عینیتی است مجسم که معمولاً در چارچو ب هایی مانند معماری، موسیقی، ادبیات و امثالهُم ظهور و بروز پیدا می کند. اما راهپیمایی اربعین منزلگاهی در مسیر تولد تمدنی است که برای اولین بار در تجربه ی بشر، نه در عینیت های سنگی و مادی بلکه در یک مَنش، در یک کُنش جمعی مبتنی بر فهم مشترک و در هویت یک نسل دارای اشتراک فهم آرمانی شکل گیرد، تمدنی است که مظاهر عینی مسیرهای تا کربلا تنها گوشه ای از تولد آن خواهد بود.

دوره کنونی و نحوه ی روایت از برجام و آینده حل مسئله هسته ای ایران، یک جنگ هویتی است که می تواند سرنوشت تاریخی یک ملت را رقم بزند. مسئله ی هسته ای می تواند در تاریخ برای ایرانیان یک عنصر هویت بخش، غرورآفرین و اعتماد به نفس زا مانند جنگ تحمیلی باشد یا می تواند از آن با برجسته سازی کلید واژه هایی مانند “همه پرسی” یک حسرت بزرگ تاریخی ساخت که می توانست با تصمیم داخلی آینده بهتری را رقم بزند.

مداخله نظامی ترکیه در شمال سوریه با هدف ایجاد منطقه امن در نوار مرزی و تضعیف جریان های کُردی سوریه از مهمترین تحولات اخیر در حوزه غرب آسیا است که باعث گسترش بی ثباتی و منازعات در این حوزه شده است. حمله ترکیه به شمال عراق از منظرهای مختلف اهمیت داشته و می توان از ابعاد متعددی به بررسی این تحول پرداخت. با این حال یکی از مهمترین این ابعاد بررسی این تحول از منظر مسأله کُردی و تأثیراتی است که حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه و رویکرد بازیگران مختلف در این خصوص ایجاد می کند. مسأله کُردی یکی از قضایای مهم در منطقه غرب آسیاست که در طول دهه های گذشته با فراز و نشیب های مختلفی همراه بوده و با منافع و رویکرد تعداد زیادی از بازیگران منطقه ای و قدرت های بزرگ در ارتباط است.

افزایش جدی تنش های ایران و امریکا در دوره ترامپ به خصوص با خروج امریکا از برجام آغاز شد. اما روابط و حوزه های رقابت و تنش بین دو کشور هرگز به موضوع هسته ای و تحریم های امریکا محدود نبوده است. اختلافات و تعارضات بین ایران و امریکا در منطقه خاورمیانه در طول چهار دهه گذشته به عنوان اصلی ترین عامل تنش و درگیری بین طرفین بوده است. به رغم اینکه امریکا در تبلیغات و سیاست های ضد ایرانی خود مؤلفه هایی مانند برنامه هسته ای یا در مواردی موضوعاتی مانند حقوق بشر را در کانون توجه جهانی قرار داده است، اما واقعیت آن است که مسائل و رقابت های منطقه ای در حوزه خاورمیانه از زیربنایی ترین و اصلی ترین عوامل اختلاف بوده است. در این نوشتار بعد از اشاره به ماهیت تعارضات و رقابت های منطقه ای بین ایران و امریکا در پی پرداختن به این مسأله هستیم که در شرایط تشدید تنش بین ایران و امریکا بعد از خروج امریکا از برجام، راهبردهای متقابل ایران و امریکا در عرصه منطقه ای غرب آسیا با چه تغییراتی همراه شده و این راهبردها باعث شکل گیری چه نوع فضاهایی برای همکاری یا تقابل بین طرفین در ماه ها و سال های آتی خواهد شد.

حمله ترکیه به مواضع کردهای سوریه، صرف نظر از انگیزه های طرف ترُک، حاوی این پیام مهم بود که موضوع قدرت یافتن کردها به قدری برای ترکیه نامطلوب است که این کشور بی اعتنا به غرب و شرق، هزینه های مخرب آن را به جان می خرد. از جمله مسایلی که در این باره مورد توجه قرار گرفته تأثیر پیامدهای این حمله بر روابط آنکارا با ایران و روسیه به عنوان اصلی ترین متحدان منطقه ای خود است و اینکه آیا اقدام اخیر ترکیه می تواند به ماه عسل این سه کشور در تحولات منطقه پایان دهد یا خیر؟ با توجه به اهمیت موضوع این مقاله تأثیر حمله اخیر ترکیه بر ائتلاف تهران، آنکارا و مسکو و آینده تحولات منطقه را بررسی می کند.

علم و فناوری از جمله موضوعات بنیادینی هستند که در برنامه ریزی بلند مدت هر جامعه ای تأثیر به سزایی دارند. الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز از این قاعده مُستثنا نیست. این الگو که افق تمدنی ۱۴۴۴ را نشانه گرفته است، از ابتدای قرن آتی عملیاتی خواهد شد و به همین منظور سند پایه آن در مهر ماه سال ۹۷ ابلاغ شده و از صاحب نظران برای بهبود آن استمداد شده است. این نوشتار به دنبال تبیین جایگاه علم و فناوری در این سند و بررسی افق و تدابیر مندرج در آن و نیز رویکرد های عملی پیاده سازی این تدابیر می باشد. در نهایت نیز پیشنهادات تجویزی راهبردی به منظور نیل به اهداف تمدنی ارائه شده است.

هوشِ مصنوعی به عنوان نماد انقلاب چهارم صنعتی و اولویت شماره یک شرکت های فناوری جهان، هر روز بیش از پیش چهره کسب و کارهای مختلف را دگرگون می سازد. از جمله این حوزه ها که کمتر بدان پرداخته شده است کاربرد هوش مصنوعی در حوزه دفاع و امنیت و پیامدهای آن بر معادلات قدرت، امنیت، ثبات، تروریسم و … است که به مثابه شمشیری دولبه می تواند در نقش پیشران قدرتمند تحولات آینده جهان ظاهر شود. با توجه به اهمیت موضوع هم اکنون پروژه های متعددی از سوی کشورهای قدرتمند برای توسعه کارکردهای امنیتی دفاعی هوش مصنوعی در حال اجراست که مرور تجربیات آنها می تواند برای سیاست گذاران کشور جالب توجه باشد. در نوشتار اخیر تجربیات آمریکا در این حوزه بررسی می شود.

روند رو به رشد فناوری اطلاعات و جنبه های سخت و نرم رایانه ها زمینه مناسبی را برای گردآوری و پردازش داده های خام در دو دهه اخیر به وجود آورده است. تحلیل داده به عنوان یک چارچوب به منظور استفاده از داده های خام در تصمیم گیری و پیاده سازی عملیاتی آن مورد استفاده قرار گرفته است. این نوشتار به بررسی ساختار تحلیل داده در سه گام می پردازد که با توسعه ابزار و تکنیک های آماری و ریاضیاتی می تواند به عنوان یک رویکرد آینده پژوهی مورد توجه قرار گیرد.

برنامه ریزی بر پایه سناریو در ادبیات به عنوان ابزاری برای ارتقاء یادگیری مورد توجه بوده است. ، سناریوها ابزاری بسیار قدرتمند برای به چالش کشیدن پارادایم های موجود در سازمان و خلق دیدگاه های مشترک درباره آینده به شمار می روند. بطور کلی، ارتباط میان یادگیری و سناریو همواره مورد توجه نظریه پردازان بوده است. در این مقاله در قالب دو قسمت به بررسی نظرات و دیدگا ه های هر کدام از این نظریه پردازان در رابطه با ارتباط میان برنامه ریزی بر پایه سناریو و یادگیری خواهیم پرداخت به نحوی که در قسمت اول دیدگاه های آریه دگوئس و پیر واک و در قسمت دوم در شماره بعدی دیدگاه های ون در هیدن و توماس چرمک ارائه خواهد شد.