کلام نخست ( ماهنامه شماره ۶۱ )

پس از خروج آمریکا از برجام و عدم پایبندی اروپا به تعهدات برجامی خود، در یک سال گذشته شاهد افزایش تنش‌های میان ایالات‌متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران هستیم. این تنش هم‌زمان با خروج آمریکا از برجام،  بازگشت تحریم‌ها و عدم تمدید معافیت کشورها از خرید نفت ایران، آغاز و با وقایعی همچون انفجار دو نفت‌کش در دریای عمان، سرنگونی پهبادِ پیشرفته آمریکایی توسط سپاه پاسداران اسلامی ، توقیف نفتکش ایرانی با دو میلیون بشکه نفت در جبل الطارق انقلاب توسط انگلستان، رصد پهبادهای سپاه بر فراز ناوهای آمریکایی،

حمله پهبادی به پایگاه های حشد الشعبی و توقیف نفتکش بریتانیایی  توسط ایران، به شدت افزایش یافته است.

این شماره از نامه آینده پژوهی به آخرین تحولات شکل گرفته در این حوزه می پردازد.

در این شماره مسائلی همچون وضعیت فروش نفت ایران پس از خروج از برجام، راهبردهای عراق در قبال جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، روابط تهران- ریاض در پرتو فشارهای جدید آمریکا، تروریستی اعلام کردن سپاه و فعالیت های رسانه ای کشور و تحریم نرم افزارهای ایرانی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و در بخش مبنای آینده، نظریه بازی به‌عنوان روشی برای تحلیل رفتار بازیگر و نیز روش ره  نگاشت مبتنی بر سناریو ارائه خواهد شد.

خروج آمریکا از توافق هسته ای برجام و نیز سلسله تحریم های پس از آن سعی در ایجاد چالش اقتصادی و سیاسی برای تضعیف نقش منطقه ای و فرا منطقه ای جمهوری اسلامی ایران و نیز مجاب کردن ایران به مذاکره در راستای محدود سازی مؤلفه‌های قدرت آن داشته است. یکی از مهمترین چالشهای به وجود آمده، بحث فروش نفت ایران در بازار جهانی میباشد که از حیث وابستگی نهادینه شده ساختار بودجه کشور به آن، اهمیتی راهبردی خواهد داشت. این نوشتار به بررسی مهم ترین پیشران های اثرگذار بر آینده فروش نفت ایران و نیز تأثیر راهبرد های اتخاذ شده توسط بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای متمرکز خواهد شد تا سناریو های پیش رو و مطلوبیت هر یک از آنها برای جمهوری اسلامی ایران شناسایی و ارزیابی شود.

نقش کلیدی جمهوری اسلامی ایران در عراق پس از صدام و گسترش همکاری های دو کشور و همچنین نقش امریکا در سقوط حکومت صدام باعث گردید عراق در معادلات سیاسی خود خواستار همکاری های و تعامل گسترده با دو کشور ایران و آمریکا باشد و روابط با تهران و واشنگتن را به عنوان مؤلفه ای کلیدی در بهبود ثبات و امنیت خود تعریف کند، گسترش اختلافات و تنش های بین ایران و آمریکا رهبران و مردم عراق را در تنگنایی جدی قرار داده است. توافق برجام و کاهش تنش های بین ایران و آمریکا در سال های پایانی ریاست جمهوری باراک اوباما در آمریکا باعث کاهش نگرانی بغداد از تبعات منفی اختلافات ایران و آمریکا شد. اما به قدرت رسیدن دونالد ترامپ و به خصوص خروج امریکا از برجام با گسترش تنش های بین دو کشور باعث افزایش جدی نگرانی در میان عراقی ها شده است. ‌

روابط بین ایران با آمریکا و عربستان با به قدرت رسیدن ترامپ و بن سلمان وارد مرحله ای جدید و تنش های گسترده گردیده است . در این مرحله سه کشور آمریکا، عربستان و اسرائیل با توسعه همکاری های نزدیک میان خود در صدد اعمال فشار حداکثری برای تضعیف ایران پیش رفتند. خروج آمریکا از برجام و اعمال شدید ترین تحریم ها علیه ایران در کنار شیطنت های نظامی در منطقه و حمایت عربستان از این اقدامات بصورت عملی برای پیشبرد سیاست های تحریمی علیه ایران همچون تأمین نیاز بازار نفت در پی پایان معافیت های خرید نفت از سوی آمریکا باعث چالش ها و پیچیدگی های عمیقی در روابط ایران و عربستان گردیده است سوال این است که در چنین شرایطی چه آینده ای در انتظار روابط بین ایران با عربستان متصور می باشد؟

حقیقت تلخ امروز فضای رسانه ای، جریان سازی ها ، موج های رسانه ای کشور بر بستر رسانه های اجتماعی خارجی که تحت حمایت و حکمرانی آمریکا قرار دارد در حال مدیریت و مقررات گذاری استوار شده است حال سوال این است چرا این اتفاق افتاد و برای رفع این ایراد چه باید بکنیم ؟ در این نوشته مختصر در پی پاسخ به این سؤال هستیم.

چندی پیش اقدام مستقیم گوگل به حذف نرم افزارهای موبایلی در سیستم عامل اندروید کاربران ایرانی را شوک زده و حیران نمود اقدامی که تا کنون سابقه نداشت. این اقدامات فارغ از بررسی فنی نشان از آن بود که آمریکا از هیچ فرصتی برای ضربه زدن به ایران که ناشی از وابستگی به مجموعه شرکت های تحت حاکمیت خود فروگذار نخواهد بود. این مسئله تلاش جدی و هماهنگ برای دستیابی به استقلال فنی را برای کاهش فشار وابستگی فراهم آورد. البته این ایده باید با تلاش داخلی و تداوم همراه باشد تا پاسخ مثبتی فراهم شود.

نظریه بازی به بررسی کنش و واکنش های بازیگران و ذینفعان حول یک مسأله می پردازد. در این چارچوب هر یک از بازیگران استراتژی هایی را برای خود در قبال تصمیمات رقیب در نظر می گیرند. مزیت نظریه بازی، کمی سازی و ایجاد امکان بررسی کمی استراتژی های متقابل بازیگران و تعیین بهترین ترکیب برای برقراری تعادل می باشد. در واقع نظریه بازی ساختاری است برای نمایش رقابت بازیگران و تصمیم گیران گوناگون که هر یک منافع و نیات خود را پیگیری می کنند. کنش و واکنش میان بازیگران حاضر در مسأله در نهایت منجر به پدیداری راهبرد برد- برد برای همه  ذی نفعان مسأله می شود. در این نوشتار به بررسی مبانی نظری این رویکرد و کاربرد های گوناگون آن پرداخته خواهد شد..

ره نگاشت‌های اکتشافی مبتنی بر سناریو، مبنایی جامع و کامل برای برنامه‌ریزی دقیق فناوری‌ها و نوآوری‌ها محسوب می‌شوند. در مقایسه با سایر رویکردهای ره‌نگاشت فناوری، تمرکز خاص در این روش، بر تجزیه و تحلیل جامع تاثیرات غیرفنی فناوری است. در این رویکرد فرض می‌شود، توسعه فناوری تحت تاثیر عوامل بازار، فنی-اجتماعی، اقتصادی و برخی از عوامل فنی است که خارج از قلمرو فناوری مورد مطالعه قرار دارند. ویژگی کلیدی دیگر این رویکرد این است که توسعه فناوری، مسیری تکاملی را طی نمی‌کند. این بدین معنا است که با توجه به وضعیت آتی فاکتورهای تأثیرگذار بر فناوری، اقدام به تجزیه و تحلیل الزامات عملکردی بر فناوری شده و مسیرهای توسعه آن در آینده، استخراج می‌شود. بصورت کلی، ره‌نگاشت‌ فناوری مبتنی بر سناریو، ابزاری برای پیش‌بینی فناوری است.