سرمقاله ( ماهنامه شماره ۵۷ )

نویسنده سرمقاله این شماره از ماهنامه، با اشاره به سیستم قانون نویسی و تدوین برنامه های سالانه در کشور و تصریح بر اجتناب ناپذیری تدوین قوانین و برنامه ریزی و رابطه آن با کارآمدی نظام سیاسی، از منظری آینده پژوهانه و البته انتقادی به طرح این پرسش فلسفی می پردازد که اگر اصولاً برنامه نویسی و تدوین قوانین برای آینده است، چگونه ممکن است در شرایطی که امکان شناخت آینده به واسطه وجود عدم قطعیت های کلیدی، نسبتاً غیرممکن است، برای آینده ی کشور برنامه ریزی نمود؟!؛ چرا که به زعم نویسنده، اصولا در شرایط عدم قطعیت، برآورد آتی، موضوعیت چندانی ندارد. آن چه که در شرایط عدم قطعیت ضرورت دارد، آینده پژوهی و احصاء سناریوهای مختلف است. نویسنده سپس در ادامه با اشاره به ضرورت «آینده پژوهی » به جای «برآوردنویسی » به عنوان روش شناسی شناخت آینده، ترسیم و تصویب برنامه منعطف به جای یک برنامه تکلیفی را به عنوان یک راهکار اولیه و خام پیشنهاد می کند.

عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران

عربستان سعودی در سال های اخیر به بازتعریف سیاست خارجی خود پرداخته و جمهوری اسلامی ایران را به عنوان تهدید اصلی خود مطرح می کند. این نوع نگاه، باعث متمرکز شدن رهبری عربستان سعودی بر مسأله مقابله با ایران شده و به تلاش و تکاپوی نخبگان سعودی برای متوجه نمودن طیف گسترده ای از تهدیدها علیه ایران انجامیده است. با توجه به این مهم، نویسنده در این مقاله، ابتدا به انواع تهدیدهای احتمالی عربستان سعودی برای جمهوری اسامی ایران (نظامی – امنیتی، اقتصادی، سیاسی، نرم، منطقه ای) اشاره نموده و سپس پیشران های این تهدیدها را مورد بررسی قرار داده است. به زعم نویسنده، در حالی که عربستان سعودی می کوشد انواع مختلفی از تهدیدها را متوجه جمهوری اسامی ایران کند، اثرگذاری این تهدیدها در نهایت به عوامل و پیشران های متعددی بستگی دارد که برآیند نهایی آن ها تعیین کننده میزان واقعی اِعمال تهدید علیه ایران از سوی ریاض است.

 آینده ائتلا ف های منطقه غرب آسیا

پیش از ظهور خیزش های مردمی و به راه افتادن موج انقلاب ها در کشورهای عربی، نظام منطقه ای، حول دو محور مشخص – محور محافظه کار و محور مقاومت- شکل گرفته بود؛ اما وقوع انقلاب های عربی و به قدرت رسیدن احزاب اسام گرا موجب شد که ساختار اتحادها و ائتلاف ها از حالت دو قطبی به چند قطبی تغییر کند. هدف نویسنده در این نوشتار، ترسیم چشم انداز ائتلاف های منطقه غرب آسیا است. از این رو، پس از بررسی ماهیت ائتلاف های منطقه غرب آسیا به آینده این ائتلاف ها پرداخته است. از جمله این ائتلاف ها که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته اند، می توان به محور مقاومت (مرکب از مجموعه بازیگران دولتی شامل ایران، سوریه و عراق و بازیگران غیر دولتی نظیر حزب الله لبنان، جنبش جهاد اسلامی فلسطین و جنبش انصارالله یمن)، محور سازش (شامل عربستان، مصر، اردن، امارات، کویت، مغرب، تونس و بازیگران غیر دولتی نظیر جریان ۱۴ مارس لبنان)؛ ترکیه، قطر و اخوان المسلمین؛ و کشورهای عربی و ترکیه اشاره نمود.

 آینده مهندسی اجتماع

تغییر جوامع از طریق مهندسی اخبار و اتفاق های آن جامعه، پدیده ای جدید و منحصر به دنیای امروز نیست. جنگ های رسانه ای و آن چه از آن تحت عنوان جنگ نرم یاد شده، دارای همپوشانی زیادی با مباحث حوزه مهندسی اجتماعی است. گسترش رسانه ها و تنوع فرمت های تولید و انتشار پیام، همگی در جهت توسعه مهندسی اجتماع از طریق رسانه قابل بحث و تحلیل است اما همه این تحلیل ها در مدل خطی زمان، تنها از زاویه تنوع و تکثر ابزارهای مهندسی اجتماع قابل تحلیل است. به زعم نویسنده، در حالی که به نظر می رسد عرصه جنگ نرم و مهندسی اجتماعی در یک مقطع تغییر ماهوی و جدی قرار گرفته که آن چه که از آن به عنوان آینده اجتماع یاد می شود با آن چه تاکنون از آن استنباط می شد دارای تفاوت های جدی است.

بازی عدم قطعیت

«بازی عدم قطعیت» اشاره به وضعیتی دارد که قدرت کنشگری بازیگران و امکان تصمیم گیری آن ها به دلیل  تعدد عدم قطعیت های ساختگی از سوی رقبا به شدت کاهش می یابد؛ چرا که در بازی عدم قطعیت، رقیب یا رقبا تلاش می کنند تا با به کارگیری برخی روش ها – به ویژه روش تصویرپردازی- تصویری به شدت ناپایدار از وضعیت موجود به همراه تصویری ناامیدکننده از آینده ارائه کنند. نویسنده در این نوشتار، با اشاره به این نکته که اثرپذیری حوزه اقتصاد از بازی عدم قطعیت، به مراتب بیش تر از حوزه های دیگر است، بر این نکته تأکید دارد که آثار و پیامدهای بازی عدم قطعیت در حوزه اقتصادی به سرعت
به مسائل سیاسی، اجتماعی و غیره تسری پیدا می کند؛ بنابراین، وی می کوشد سویه هایی از مباحث مرتبط با موضوع «بازی عدم قطعیت » را در قالب عناوینی هم چون تصمیم گیری، استراتژی خروج و نیز تبدیل تهدید به فرصت در  بازی عدم قطعیت مطرح نماید.

 زمان؛ مفهومی کلیدی در آینده پژوهی (قسمت سوم و پایانی: مفهوم زمان از گذشته تا آینده)

شیوع کرونا در سطح جهان باعث ایجاد چالش ها و مشکلات فزاینده برای دولت ها و رهبران سیاسی شده است. در این میان امریکا به رغم اینکه به عنوان قدرتمندترین بازیگر جهانی مطرح است اما بیشترین میزان شیوع و مرگ و میر در اثر این بیماری را تجربه کرده است. افزایش تعداد مبتلایان به بیماری کرونا در امریکا به بیش از یک میلیون نفر و مرگ بیش از پنجاه هزار نفر در این کشور در اثر این ویروس باعث شد تا روند شیوع و تلفات امریکایی ها روند تصاعدی جدی را طی نماید. این وضعیت باعث مطرح شدن مسائل و موضوعات بسیاری در عرصه های مختلف امریکا از جمله عرصه سیاسی شده است. در این عرصه با توجه ، به در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری در نوامبر ۲۰۲۰ تأثیرات کرونا بر انتخابات و آینده سیاسی دونالد ترامپ به عنوان یکی از مسائل مهم تلقی می شود. با توجه به این موضوع در اینجا تلاش می کنیم تا ضمن اشاره به مؤلفه های مهم اثرگذار بر آینده سیاسی ترامپ در فضای جدید کرونایی، در پایان به ارائه چشم اندازی در این خصوص بپردازیم.