سرمقاله ( ماهنامه شماره ۵۳ )

 ایده ای برای انتخاب شعار سال (تغییر از محوریت برآوردهای سالانه به برآوردهای درازمدت)

منطقاً شعار سال به ضرورت تمرکز سیاست ها و اقدام ها در آن سال و توجه همگان (مردم و نهادهای مسئول) در اولویت بندی طرح ها و برنامه های اجراییِ معطوف به آن شعار اشاره دارد. به همین منظور، انتخاب شعار سال، ارتباط مستقیمی با مفهوم برآورد وضعیت کشور دارد. با این وجود، آن چه که از اهمیت بنیادین برخوردار است تفاوتی اساسی است که می تواند ناشی از مبنا قرارگرفتن برآورد سالانه یا برآورد چندساله )(درازمدت)، در انتخاب عنوان شعار سال ایجاد شود. نویسنده در سرمقاله این ویژه نامه، ضمن آسیب شناسی انتخاب شعار سال بر پایه برآورد سالانه، ایده مبنا شدن برآوردهای چندساله را مطرح می کند که بالتبع شعار سال را از محدوده زمانی یک ساله، خارج؛ و هدف مندی و امکان پذیری تحقق شعار را که از تجلّیات کارآمدی نظام است، افزایش می دهد.

کنفرانس امنیتی تهران دورنمای امنیت و پیشرفت جمعی در غرب آسیا

دومین دوره کنفرانس امنیتی تهران در تاریخ ۱۸ دی ماه ۱۳۹۶ در شرایطی با موضوع «امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا؛ چالش‌ها و روندهای نوظهور» برگزار شد که در این دوره، شعار «احترام، اعتماد، گفتگو، همکاری متقابل، امنیت و پیشرفت جمعی» را به عنوان شعار و رویکرد اصلی خود برگزیده بود. از نظر برگزارکنندگان این کنفرانس، امنیت پایدار منطقه غرب آسیا پیش نیاز پیشرفت مادی و معنوی آن است و این امنیت، جز در سایه اعتماد، تعاون و همکاری کشورهای منطقه به دست نمی‌آید. بر این اساس، این کنفرانس اهداف اصلی شامل «فهم و شناخت واقعی از الگوی راهبردی تحولات منطقه و آینده نگاری آن» و «تولید گفتمان بومی و مشترک بین نخبگان جهت مشارکت در تصمیم سازی و اجماع سازی» را دنبال می‌کند.

نوشتار حاضر، با توجه به رویکرد آینده نگرانه این کنفرانس برای منطقه غرب آسیا، به مروری بر برگزاری و بازتاب های آن اختصاص دارد.

 بررسی وضعیت اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۶ و چشم انداز آن در سال ۱۳۹

اقتصاد ایران در سال جاری با چالش های متعددی روبه رو بوده که امنیت اقتصادی کشور را در آینده با تهدیدهای مختلفی مواجه خواهد کرد. ادامه رکورد، بیکاری، نرخ بهره وری پایین، بحران مقیاس تولید، نوسان های نرخ ارز، کسری منابع صندوق های بازنشستگی، بحران بانک ها و مؤسسه های اعتباری و …، از مهم ترین چالش های اقتصاد کشور در سال ۱۳۹۶ بوده است. در این گزارش با توجه وضعیت فعلی اقتصاد کشور، پیش بینی وضعیت اقتصادی کشور در سال آتی، در حوزه های مختلف کلان اقتصاد مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. از زمره این حوزه ها که در این گزارش مورد توجه قرار گرفته، می توان به رشد اقتصادی، اشتغال و بیکاری، رکود و تورم، بازار سرمایه و ارز، نظام بانکی و نقدینگی کشور، انرژی، تجارت غیر نفتی و سرمایه گذاری خارجی، کشاورزی، قاچاق، وضعیت صندوق های بازنشستگی و موارد دیگر اشاره نمود.

چشم انداز برجام و تحریم های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۷

جمهوری اسامی ایران، توافق موسوم به برجام را – که مهم ترین توافق بین المللی ایران در طول دهه های اخیر محسوب می شود- بر اساس اهداف کلانی هم چون حفظ امنیت اقتصادی و بهبود شرایط اقتصادی کشور و مشروعیت دادن به برنامه هسته ای و نیز تضعیف تلاش های غرب برای امنیتی سازی کشور پذیرفت؛ و قدرت های جهانی نیز متعهد شدند تحریم های اقتصادی تحمیل شده بر ایران در خصوص مسأله هسته ای را لغو نمایند. این در حالی است که با به قدرت رسیدن ترامپ، حتی احتمال کنار گذاشتن این توافق از سوی امریکا و بازگشت تحریم های اقتصادی گذشته، پررنگ شده است. بر این اساس، تلاش برای پاسخ به این پرسش  که « چشم انداز برجام و تحریم های اقتصادی ایران در سال ۱۳۹۷ چگونه است؟» مضمون اصلی مورد  نظر نویسنده در این مقاله است.

ائتلاف ها و همکاری های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۷

منطقه غرب آسیا به واسطه نقش آفرینی طیف گسترده ای از بازیگران منطقه ای و قدرت های جهانی در آن در کنار بحران های متعدد که باعث پیچیدگی فزاینده و سیالیت جدی ائتلاف ها و اتحادهای منطقه ای شده، به عنوان تنها منطقه فاقد پیشرفت برای شکل دهی به نظم منطقه ای، یکی از پیچیده ترین و پرچالش ترین مناطق جهان محسوب می شود. در سالیان اخیر، جمهوری اسلامی ایران توانست به تدریج با شکل دهی به ائتلافی نوین، نظم منطقه ­ای را وارد مرحله جدیدی نماید و این ائتلاف نوین که محور مقاومت شکل گرفت در دهه نخست قرن ۲۱ به شکلی قدرتمند نقش آفرینی می کند. اکنون در آستانه سال ۱۳۹۷، پاسخ به این پرسش که «ج.ا. ایران با چه شرایط، فرصت ها و تهدیدهایی از منظر ائتلاف ها و همکاری های منطقه ای مواجه است؟»، محور اصلی نوشتار حاضر است.

جمهوری اسلامی ایران و تهدیدهای نظامی- امنیتی منطقه ای و بین المللی در سال ۱۳۹۷

مسأله اصلی نوشتار حاضر این است که در سال ۱۳۹۷ چه تهدیدهای نظامی و امنیتی در سطوح منطقه ای و بین المللی می تواند امنیت ملی ایران را در مخاطره قرار دهد؛ مسأله ای که مستلزم توجه به روندها و کنشگران اصلی متخاصم در سطوح منطقه ای و بین المللی است. در این خصوص، مثلث امریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی – به صورت انفرادی یا در همگرایی و همکاری با هم- بیش ترین ظرفیت ها و انگیزه ها را برای ایجاد هزینه های نظامی و امنیتی برای ج.ا. ایران در سال پیش رو دارند. در این راستا علاوه بر این که بررسی تهدیدهای احتمالی ناشی از هر یک از این بازیگران اهمیت دارد، این که این بازیگران در فرایندهای مبتنی بر همکاری، تا چه میزان می توانند ظرفیت های تهدیدزایی علیه ایران را افزایش دهند، به همین نسبت اهمیت می یابد.

فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشران غالب کسب و کارهای ایرانی در دهه ۹۰

پس از پیدایی نخستین نشانه های کاربردی شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات در فضای کسب و کار در دهه ۸۰ ، این فناوری، به صورت پیوسته و مستمر، جایگاه خود را در میان مشاغل مختلف بهبود بخشیده است. از ابتدای دهه ۹۰ و با توجه به اهمیت و تأثیر رشد کمّی و کیفی سطح دسترسی بالاتر عموم مردم به اینترنت، روند نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه کسب و کار و به ویژه استارتاپ ها همواره شتاب بسیار بالایی را تجربه کرده است. نویسنده این نوشتار با راهبرد تحلیل گزارش های برآمده از شتاب دهنده های استارتاپی، به بررسی مصادیق تحول کسب و کارهای نوپای حوزه تجارت کالا و خدمات (در زمینه هایی همچون حمل و نقل، اسکان، سرگرمی، فنی، مشاوره شخصی و سازمانی، مالی و …) تحت تأثیر عملگر فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه ۹۰ می پردازد.

 آینده رسانه های اجتماعی در ایران در سال ۱۳۹۷

پیشران اصلی حوزه رسانه های اجتماعی در سال ۱۳۹۷، تصمیم مجموع حاکمیت برای مواجهه با رسانه های اجتماعیِ خارج از حاکمیت ملی است که نه از قوانین کشور تبعیت می کنند و نه مسدودسازی یک باره آن ها برای کشور بی هزینه خواهد بود. واکنش کاربران رسانه های اجتماعی به هر نوع تصمیم در این خصوص می تواند وضعیت های متفاوتی را برای رسانه های اجتماعی در سال ۹۷ بسازد. از سوی دیگر، سرنوشت پیام رسان های متعدد بومی که در سال های اخیر ایجاد شدند، متغیر دیگری است که بر فضای کلان رسانه های اجتماعی در کشور مؤثر است. رقابت در شرایط مساوی با رقبای بین المللی با توجه به کیفیت فنی و سطح آزادی موجود در آن ها چندان نتیجه بخش نبوده است. همچنین تجربه مسدودسازی موقت تلگرام در جریان اغتشاش های دی ماه نشان داد علیرغم جریان مثبت به سمت پیام رسان های بومی، تصور جایگزینی آنها برای تلگرام دور از ذهن است.

پیش بینی تحولات اکو سیستم استارتاپی ایران در سال ۱۳۹۷

ویژگی مهم اکوسیستم استارتاپی نوپایی مانند اکوسیستم ایران، تنوع متغیرهای مؤثر است. به نظر می رسد مهم ترین متغیرهای مؤثر بر اکوسیستم استارتاپی ایران در موقعیت کنونی، روال های قانونی به عنوان یک متغیر مستقل است که به شدت بر دیگر متغیر مهم حوزه یعنی سرمایه گذاری اثر می گذارد. از دیگر متغیرها نیز می توان به تکثر مراکز تصمیم گیری و اِعمال تصمیم ها بر اکوسیستم و قوانینی که برای فضای پرسرعت و سراسر نوآوری استارتاپی تدوین نشدند، اشاره نمود که اصلاح آن ها در یک بستر زمانی یک ساله بعید به نظر می رسد؛ اما نشانه هایی از تغییر در سطح اجرا قابل مشاهده است. سرمایه گذاری خارجی در اکوسیستم استارتاپی به عنوان یکی از مبادی ورودی سرمایه به اکوسیستم هم به شدت متأثر از فضای سیاسی در عرصه بین الملل است که از همین رو می تواند بر اکوسیستم تأثیرگذار باشد.

 تحولات داخلی و سیاست خارجی عربستان سعودی در سال ۲۰۱۸

عربستان سعودی که در طول چند سال اخیر با تغییر و تحولات جدی در عرصه داخلی و سیاست خارجی خود روبه رو بوده، با قدرت گرفتن محمدبن سلمان وارد مرحله جدید و متفاوتی از تاریخ خود شده؛ آن چنانکه برخی تغییرهای اساسی آن تا پیش از این قابل تصور نبود که از جمله می توان به حمله به یمن، سیاست خارجی تهاجمی (هم چون تحریم اِعمال فشار بر قطر و نیز تلاش برای بحران سازی در لبنان)، کنار گذاشتن تعداد قابل توجهی از شاهزادگان و دستگیری آن ها، اعلام و آغاز اجرای اصلاحات نوین اجتماعی (به خصوص در حوزه زنان) و نیز تدوین سند چشم انداز ۲۰۳۰ اشاره داشت. نویسنده در این نوشتار، در پی آن است که از رهگذر بررسی وقایع و تحولات عربستان، به این امر بپردازد که عربستان در سطح داخلی و سیاست خارجی در سال ۲۰۱۸ ، با چه تحولاتی روبه رو خواهد شد.

 چشم انداز کلان وضعیت عراق در سال ۲۰۱۸

عراق را می توان از مهم ترین همسایگان ایران برشمرد؛ چراکه اثرگذاری و اثرپذیری متقابل دو کشور بر یک دیگر در طول دهه های گذشته بسیار افزایش یافته و تحولات عراق برای امنیت ملی ایران پیامدهای قابل توجهی دارد. در حالی که عراق از سال ۲۰۰۳ با مسائل و مشکلات داخلی متعددی روبه رو بوده است، هجوم داعش و تسلط آن بر بخش های بزرگی از این کشور در سال ۲۰۱۴ ، این کشور را وارد بحران امنیتی وسیع و شدیدی کرد؛ به گونه ای که بقای این کشور مورد مخاطره جدی قرار گرفت. در طول سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ دولت عراق توانست موفقیت های مهمی در مقابل داعش کسب کند و بر این گروه تروریستی غلبه کند. ضمن این که مدیریت تلاش های جدایی طلبانه کردها نیز بخش دیگری از موفقیت های دولت عراق محسوب می شود.  در چنین شرایطی، مسأله اصلی این نوشتار، تلاش برای پاسخ به این پرسش است که « عراق  در سال ۲۰۱۸ با چه تحولات و مسائلی روبه رو است؟»

 چشم انداز بحران سوریه در سال ۲۰۱۸

دگرگونی ها و تحولات عمده مربوط به بحران سوریه – به عنوان یکی از مهم ترین بحران های منطقه ای غرب آسیا و حتی بحرانی بین المللی در طول چند سال گذشته- در بخش عمده ای از آن غیرمنتظره یا حداقل کمتر مورد انتظار بوده است؛ بحرانی که به دلیل حضور و نقش آفرینی سطح گسترده ای از بازیگران داخلی، منطقه ای و بین المللی، بسیار پرمناقشه و پیچیده بوده است. به زعم نویسنده این نوشتار، مهم ترین مقوله های کم تر مورد انتظار در این بحران، مواردی همچون پایداری دولت سوریه و متحدین آن؛ ورود مستقیم روسیه به جنگ سوریه؛ ورود ترکیه به بخش هایی از شمال سوریه و تبدیل شدن سوریه به عرصه ای برای زورآزمایی امریکا و روسیه بوده است. بر این اساس، نویسنده این پرسش را مطرح می کند که سوریه در سال ۲۰۱۸ با چه شرایط و روندهای احتمالی روبه رو خواهد بود؟

 روندها و تحولات نظامی و امنیتی جهانی در سال ۲۰۱۸

در سال ۲۰۱۷ تحولات و جنگ های مختلف در غرب آسیا این منطقه را به عنوان ناامن ترین منطقه و پرتهدیدترین حوزه برای امنیت جهانی مطرح ساخت. این که در سال ۲۰۱۸ مهم ترین روندهای نظامی و امنیتی چه خواهند بود و تهدیدهای اصلی برای امنیت جهانی یا جنگ های احتمالی به چه مناطق یا موضوع هایی مرتبط هستند به عنوان مسأله اصلی نوشتار حاضر محسوب می شود؛ هر چند مسأله تهدید یا درک از تهدید، به وضعیت و نوع نگاه هر دولت بستگی دارد، اما در یک نگاه کلان و راهبردی می توان به مجموعه ای از روندها در سطح جهانی اشاره کرد که ماهیت امنیتی جدی تری داشته و می تواند به وقوع رخدادهای امنیتی مهم یا جنگ منجر شده و امنیت جهانی را در مخاطره قرار دهد.
بر این اساس در این نوشتار، ضمن مروری بر مهم ترین تحولات نظامی- امنیتی سال های اخیر، به مسائل و تحولات نظامی – امنیتی کلیدی در سال ۲۰۱۸ پرداخته شده است.

 برآورد کلان شرایط و تحولات اقتصاد جهان و منطقه در سال ۲۰۱۸

تحلیل ها و پیش بینی های نهادها و مؤسسه های مالی و اقتصادی جهان، حاکی از آن است که در خصوص وضعیت اقتصاد جهانی در سال ۲۰۱۸ ، عمده دیدگاه ها بیانگر غلبه نگاه های خوش بینانه است، با این حال هیچ گاه خطر بازگشت رکود و بحران اقتصادی مشابه سال های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ کنار گذاشته نشده است. اگرچه تفاوت های قابل توجهی در تحلیل ها و پیش بینی های نهادهایی هم چون صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و مؤسسه ها و اندیشکده های اقتصادی بین المللی وجود دارد، اما می توان چنین برداشت کرد که انتظار بهبود تدریجی در روند رشد اقتصاد جهانی وجود خواهد داشت؛ چه، با توجه به افزایش تولیدات صنعتی در تجارت جهانی، بهبود برخی از شاخص های اقتصادی و هم چنین ایجاد ثبات نسبی در بازارهای مالی و بهبود نسبی شرایط سرمایه گذاری، چشم انداز اقتصاد جهانی از نگاه بسیاری از نهادهای بین المللی در سال های آتی با ثبات تر خواهد بود.

 چشم انداز بحران فلسطین در سال ۲۰۱۸

مسأله فلسطین و بحران ناشی از اشغال سرزمین های فلسطینی، طولانی ترین و پیچیده ترین بحران در منطقه غرب آسیا محسوب می شود. این بحران در طول دهه های متمادی با فراز و نشیب های مختلفی مواجه بوده و تلاش های مختلف نیز نتوانسته به حل و فصل آن کمک کند. عواملی همچون ضعف و ناکارآمدی جبهه عربی، چندپارگی درونی جریان فلسطینی، رویکرد تهاجمی و توسعه طلبانه رژیم صهیونیستی، ضعف اثرگذاری جامعه جهانی و در نهایت ظهور محور مقاومت را می توان از جمله مهم ترین پیشران های اثرگذار بر این بحران به شمار آورد. با توجه به این مهم و در حالی که با اعلام طرح دونالد ترامپ رییس جمهور امریکا مبنی بر انتقال سفارت امریکا به قدس، التهاب ها و شدت بحران افزایش یافته است، نویسنده در این نوشتار در پی پرداختن به ابعاد و روندهای محتمل بحران فلسطین در سال ۲۰۱۸ بوده است.

 چشم انداز بحران یمن در سال ۲۰۱۸

بحران کنونی یمن که با تهاجم نظامی عربستان و متحدین آن به این کشور در سال ۲۰۱۵ آغاز شد از شدیدترین و پیچیده ترین منازعه های منطقه ای یک دهه اخیر است. در این بحران، تلاش ها و راه حل های سیاسی به نتیجه نرسیده و تداوم جنگ باعث تحمیل هزینه های مالی و انسانی بسیاری به یمنی ها و هم چنین افزایش هزینه های نظامی و انسانی عربستان و متحدین آن شده است. در حالی که تشدید منازعه ها و اختلاف ها بین طرفین بحران، دورنمای مناسبی برای پایان منازعه را نشان نمی دهد، نویسنده نوشتار حاضر در پی بررسی این مسأله است که بحران یمن در سال ۲۰۱۸ با چه روندها و تحولات احتمالی روبه رو خواهد بود. بر این اساس، نویسنده ابتدا به تحولات این بحران در سال گذشته اشاره نموده و سپس ابعاد و ویژگی های احتمالی بحران در سال ۲۰۱۸ را تبیین کرده است.

 روابط و رویکردهای قدرت های بزرگ در سال ۲۰۱۸

در راستای پیش بینی روابط و رویکردهای قدرت های بزرگ در سال ۲۰۱۸ ، افزایش رقابت ها و تنش های بین امریکا با چین و روسیه، قابل انتظار است. روسیه به عنوان یکی از قدرت های تجدید نظرطلب بین المللی، با ایجاد نظام تک قطبی تحت رهبری امریکا در جهان مخالف است. چین نیز به عنوان مهم ترین قدرت نوظهور اقتصادی و سیاسی در جهان، به تدریج در حال به چالش کشیدن موقعیت برتر امریکا در اقتصاد جهانی و نظام بین المللی است. در چنین شرایطی، از آن جا که درک شرایط و روندهای بین المللی در سال ۲۰۱۸ تا حد زیادی به وضعیت، رویکردها و روابط قدرت های بزرگ جهانی بستگی دارد، نویسنده این نوشتار، تلاش دارد با بررسی رویکردها و روابط قدرت های بزرگ در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاست خارجی و وضعیت داخلی، چشم اندازی از این رویکردها در سال ۲۰۱۸ ترسیم نماید.