سرمقاله ( ماهنامه شماره ۵۲ )

 ضرورت ها و ملاحظه های مطالعه محصولات برآوردی اندیشکده های غربی

سرمقاله این شماره، به تبیین دو نکته مهم درباره رویکرد کلان این ویژه نامه در انعکاس پیش بینی های اندیشکده های بین المللی درباره سال ۲۰۱۸ اختصاص یافته است: نخست این که فرصتی را فراهم می کند که نهادهای ذیربط به ویژه در سطح امنیت ملی، در تدوین برآوردهای سالانه خود، نیم نگاهی نیز به تولیدات و برآوردهای مؤسسه ها و دولت های خارجی داشته باشند؛ و دوم این که مطالعه این پژوهش ها همراه با آگاهیکامل از سوگیری های عمدی موجود در آن ها می تواند برنامه ریزی صحیح را برای ممانعت از غافلگیری یا بازی در زمین دشمن امکان پذیر نماید. نویسنده همچنین، به نمونه ای از تأثیرها و جریان سازی های این گونه تحلیل ها و اسناد (از جمله سند راهبردی امنیت ملی امریکا که اخیراً منتشر شده) به عنوان مصداقی از فراهم سازی میدانی برای بازی دیگر کشورها در زمین طراحی شده اشاره کرده است.

ایران و جهان در سال ۲۰۱۷

با توجه به موضوع این ویژه نامه (بررسی تحلیل ها و پیش بینی های اندیشکده های بین المللی درباره سال ۲۰۱۸ )، نویسنده مقاله حاضر تلاش نموده به مروری گذرا و فهرست وار بر مهم ترین وقایعی که در سال ۲۰۱۷ در جهان رخ داد ( البته بسیاری از اندیشکده ها به ارائه تحلیل ها و پیش بینی های خود درباره آن ها پرداختند) بپردازد.  در این نوشتار، به منظور فراهم نمودن بستری مناسب برای بحث راجع به وضعیت جهان در سال ۲۰۱۸ به شماری از مهم ترین وقایع ۲۰۱۷ در حوزه های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و سایر حوزه ها اشاره شده است. بر این اساس، این نوشتار، شماری از مهم ترین وقایع سال ۲۰۱۷ جهان هم چون انتخاب ترامپ به عنوان رییس جمهور جدید امریکا؛ پایان جنگ در سوریه و عراق و پایان دولت خودخوانده داعش، برگزاری انتخابات در کشورهای مختلف جهان، برگزاری همه پرسی های استقلال طلبانه در کاتالونیا و کردستان عراق و دیگر وقایع مهم جهان در سال ۲۰۱۷ را دربرمی گیرد.

سرنوشت برجام در سال ۲۰۱۸ (برجام ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ از منظر اندیشکده های بین المللی)

نویسنده مقاله حاضر تلاش دارد با بررسی تحلیل ها و مطالب شماری از اندیشکده های بین المللی، به ویژه اندیشکده های غربی – به موضع و نگاه آن ها در خصوص سرنوشت برجام در سال ۲۰۱۸ بپردازد. بدین منظور، ابتدا مروری بر پیش بینی های انجام شده توسط این اندیشکده ها و کانون های تفکر غربی درباره سرنوشت برجام در سال ۲۰۱۷ داشته، به ارزیابی این پیش بینی ها پرداخته و حتی نوع تحلیل و پیش بینی های آن ها را در این باره ارزیابی کرده که تا چه حد منطبق بر آن چه رخ داد، بوده اند. سپس به پیش بینی های شماری از اندیشکده های بین المللی درباره سرنوشت برجام در سال ۲۰۱۸ پرداخته است. به زعم وی، بسیاری از پیش بینی های انجام شده در خصوص توافق هسته ای، مسأله سرنوشت برجام را با ناآرامی های اخیر به هم گره زده اند.

چشم انداز اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۸

در سال های اخیر، تحولات سریع و پیاپی در عرصه اقتصاد و رویکردهای متفاوت موجود در این عرصه سبب شده است که پیش بینی آینده اقتصاد به یکی از اصلی ترین دغدغه های اقشار مختلف جامعه به ویژه تصمیم گیران و فعالان اقتصادی تبدیل شود. از این رو، مقاله حاضر وضعیت اقتصادی کشور را در سال ۲۰۱۸ میلادی از نگاه مراکز معتبر بین المللی مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد. بر اساس پیش بینی های انجام شده توسط مراکز معتبر بین المللی اقتصادی می توان این گونه جمع بندی کرد که در مقایسه با سال گذشته و علی رغم تداوم رشد تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی سال ۲۰۱۸ در ایران بیش از ۴ درصد نخواهد بود؛ چرا که تکیه اقتصاد کشور بر محصولات نفتی باعث شده است تا مردم رشد اقتصادی دو سال گذشته را در قالب مفاهیمی مانند نرخ تورم و اشتغال به طور ملموس احساس نکنند.

عربستان ۲۰۱۸ (تغییرهای اقتصادی و ایستاییِ ژئوپلیتیک)

 عربستان سعودی در سال گذشته یکی از متحول ترین کشورهای منطقه در صحنه داخلی و در عرصه سیاست خارجی بوده که پاره ای از این تحولات در سال آینده نیز ادامه خواهد داشت. تداوم شرایط فعلی در زمینه سیاسی و سیاست خارجی با اندک تغییرهایی محتمل است. به عبارتی، در سیاست خارجی، عربستان سعودی به نوعی ایستایی و عدم امکان تغییر در شرایط ژئوپلیتیک خود در منطقه رسیده است. بر خلاف سیاست خارجی، در سیاست داخلی، تحولات و اصلاحات اقتصادی و  اجتماعی ادامه خواهد یافت. در این مقاله با تکیه بر ۹ گزارش و مقاله که از اندیشکده های و سایت های معتبر گزینش شده است، وضعیت عربستان در سال آینده و مهم ترین احتمال های پیش روی آن مطرح و ارزیابی می شود.

عراق ۲۰۱۸ (از رقابت های انتخاباتی تا چالش های امنیتی و اقتصادی)

به زعم نویسنده این نوشتار، در میان تمام تحولات منطقه ای غرب آسیا، با توجه به مجاورت جغرافیایی و نیز درهم تنیدگی های فرهنگی و سیاسی، تحولات عراق برای ایران بیش ترین اهمیت را دارد و این که عراق در سال ۲۰۱۸ با چه مسائل و چالش هایی روبه رو خواهد بود، مورد توجه جدی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. بر این اساس، در این نوشتار، شماری از مسائل و چالش ها (هم چون: برگزاری انتخابات پارلمانی و شوراهای استانی و تشکیل دولت جدید؛ کنترل و مهار چالش های تروریستی در دوره پساداعش؛ بازسازی عراق در مرحله بعد از جنگ؛ مدیریت چالش ها در روابط با اقلیم کردستان؛ و نیز مدیریت روابط و تأثیرگذاری های خارجی بر عراق) به عنوان مهم ترین چالش هایی که از منظر اندیشکده های بین المللی به آن ها پرداخته شده است، مورد بررسی قرار می گیرد.

چشم انداز وضعیت داخلی امریکا در سال ۲۰۱۸ (امنیت ملی، سیاست، اقتصاد و محیط زیست در امریکای ۲۰۱۸)

دونالد ترامپ با شعار «اول امریکا» و وعده بازگرداندن قدرت به جامعه­ ی امریکا و ارتقاء موقعیت و جایگاه بین­ المللی این کشور، مسند ریاست­ جمهوری ایالات متحده امریکا را در اختیار گرفت. در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۱۰۶، مهمترین موضوعات داخلی امریکا عبارت بودند از: وضعیت اقتصادی؛ تروریسم و امنیت ملی؛ وضعیت مشاغل و کسب­وکارها؛ و بحث خدمات درمانی. در این دوره، تمرکز اصلی جمهوری­خواهان و شخص دونالد ترامپ عمدتا بر روی موضوعاتی از قبیل کاستن از دخالت دولت در اقتصاد، سیاست مهاجرتی امریکا و موضوع مالیات­ ها و کاهش کسری بودجه دولت بود. نویسنده در نوشتار حاضر بر آن است تا با توجه به عملکرد یکساله­ ی دونالد ترامپ رئیس­ جمهور امریکا در سال ۲۰۱۷، چشم ­اندازی از آینده تحولات داخلی این کشور در حوزه هایی هم چون امنیت ملی، سیاست، اقتصاد و محیط زیست در سال ۲۰۱۸ ارائه نماید.

فرصت ها و مخاطره های روسیه در سال ٢٠١٨

روسیه به عنوان یکی از بازیگران تجدیدنظرطلب در نظام بین الملل، نقش مهمی در روندهای مناطق مختلف پیرامون، منطقه و جهان ایفا می کند. بر این اساس، شرایط فعلی و احتمالی روسیه و تأثیر آن بر سیاست خارجی این کشور، همواره مورد توجه کارشناسان و تحلیلگران راهبردی قرار دارد. روسیه ٢٠١٨ از این جهت نیز حائز اهمیت است که به دنبال خیز روسیه برای استیفاء حقوق مورد ادعای خود از میراث شوروی سابق و واکنش های غربی نسبت به این رویکرد، این کشور در وضعیت دشواری قرار دارد که ناظران برای آن چشم اندازی دوگانه متصور هستند؛ یا روسیه با عبور از این مرحله، موقعیت دلخواه خود را به عنوان یکی از قطب های جهانی تثبیت می کند و یا در بحران های تحمیلی غرب و پیامدهای اجتناب ناپذیر آن تضعیف خواهد شد. از این نظر، بررسی آثار اندیشکده های بین المللی درباره روسیه در سال جدید میلادی می تواند شایان توجه باشد.

چین ۲۰۱۸ (از منظر اندیشکده های بین المللی)

تقریباً ۱۵ سال است که پرسش از آینده چین و قدرت یابی این کشور به سوالی جدی در روابط بین الملل تبدیل شده، اما به نظر نمی رسد که هنوز بتوان پاسخی قطعی برای آینده این کشور و رفتارهای آن در سیستم بین الملل ارائه نمود. رصد رفتارها و سیاست های چین نشان می دهد که این کشور تقریباً از یک دوره هشت ساله برونگرایی نرم را – یعنی از اواخر ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۷ – ، به آرامی در حال ورود به فاز درون گرایی مجدد است. پس می توان گفت چین ۲۰۱۸ بخش زیادی از تمرکز سیاست های خود را بر حوزه ها و امور داخلی یا به گفته رئیس جمهور این کشور، افزایش فضای لذت بردن مردم چین از فرایند توسعه این کشور قرار خواهد داد. هم چنین، تداوم استراتژی جاده ابریشم و چگونگی روابط چین با امریکا به عنوان دو مسأله کنونی چین در سال ۲۰۱۸ خواهد بود.

 اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ (نگاه اندیشکده های بین المللی)

با توجه به تحلیل ها و پیش بینی های اخیر اندیشکده های بین المللی و کانون های تفکر جهانی درباره شرایط و وضعیت اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ ، در نوشتار حاضر سعی شده اشار های تفصیلی در خصوص مهم ترین رویدادها، روندها و تحولات اتحادیه اروپا در ۲۰۱۸ میلادی مطرح شده و در پایان نیز موضوع ها و تحلیل های مطرح شده درباره پیش بینی های آینده پژوهانه این گزارش ها و تحلیل ها جمع بندی گردد. اندیشکده های مختلف در این باره، به موضوع های مهمی هم چون موضوع های ذیل پرداخته اند: آینده منطقه یورو، تعامل اروپای شرقی و مرکزی با اتحادیه، سیاست خارجی اتحادیه، سیاست های واگرایانه برخی اعضای اتحادیه اروپا، بحران مهاجران و آوارگان، آینده محور برلین – پاریس، بازار واحد دیجیتال، روابط اتحادیه با آفریقا، ضرورت احیاء نقش رهبری اروپا بر سیاست های اقلیمی در سطح جهان، نگاه به شرق در اتحادیه، و تقابل ترامپ با اتحادیه.

 روندهای علم و فناوری در سال ۲۰۱۸

نویسنده این نوشتار قصد دارد گزارشی از پیش بینی های ارائه شده از سوی مراکز معتبر و تخصصی فعال در زمینه فناوری پیرامون روندهای غالب دنیای علم و فناوری در سال ۲۰۱۸ ارائه دهد. روندهای فناوری را م یتوان به مثابه جریانی در نظر گرفت که فناوری ها در بستر آن شکل گرفته و توسعه پیدا می کنند. در نوشتار حاضر، به جای معرفی کامل عناوین پرتعداد درج شده در پایگاه های مهم و تأثیرگذار حوزه فناوری، تلاش نگارنده بر این است که پیش بینی های پر تکرار در چندین پایگاه معتبر حوزه فناوری را به عنوان اجماع نظر خبرگان این حوزه احصاء کرده و اعتبار این نوشتار را از لحاظ محتوایی ارتقاء دهد. از میان روندهای فناوری پیش بینی شده برای سال ۲۰۱۸ که در مراکز تحقیقاتی مختلف به آن ها اشاره شده، پرتکرارترین موارد، زیرمجموعه عناوینی هم چون بلاکچِین، واقعیت مجازی و افزوده، رایانش ابری و هوش مصنوعی قرار می گیرند. در این نوشتار، این پیش بینی ها مورد بررسی قرار گرفته اند.

فضای مجازی در سال ۲۰۱۸ (بلاکچِین، پدیده فضای مجازی در سال جدید)

گزارش های منتشره از سوی مؤسسه های بین المللی در خصوص پیش بینی تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال ۲۰۱۸ میلادی نشان می دهد مانند سال گذشته، اینترنت اشیاء، افزایش خطرپذیری امنیتی و به تبع افزایش هزینه های امنیت اطلاعات و واقعیت مجازی، روندهای اصلی فناوری اطلاعات در سال پیش رو را شکل می دهند؛ اما در سال ۲۰۱۸ ، بلاکچِین را می توان پدیده فضای مجازی محسوب کرد. بلاکچِین که از آن می توان به عنوان یکی از انواع شبکه های دسترسی توزیع شده و غیرمتمرکز نام برد، اولین مصداق برای توسعه روند اجتماعی شدن وب به حوزه زیرساخت است؛ تحولی که می تواند خود منشأ تحولات بسیار به خصوص در حوزه ابزارهای مرتبط باشد.
به زعم نویسنده این نوشتار، یکی از جدی ترین روندهای حاکم بر فناوری اطلاعات، ادامه تلاش برای حاکمیت زدایی از اینترنت و بازطراحی معماری شبکه از شبکه متمرکز هرمی به شبکه غیر متمرکز عنکبوتی است که تحولات سیاسی و اجتماعی فراوانی را به دنبال خواهد داشت.

 روابط و رویکردهای قدرت های بزرگ در سال ۲۰۱۸

نویسنده این نوشتار، با اشاره به این نکته که هم چون سال ۲۰۱۷ ، در سال ۲۰۱۸ نیز مهمترین موضوع زیست محیطی، سیاست های زیست محیطی ترامپ است، به بررسی پیش بینی های مراکز معتبر فعال در زمینه محیط زیست می پردازد و مهم ترین موضوع ها و مسائل مرتبط با این حوزه را از منظر آن ها چنین فهرست می کند: تصمیم های ضد محیط زیستی ترامپ، ادامه روند گرم شدن کره زمین، ادامه روند فرسایش خاک و احتمال افزایش وقوع زلزله های بزرگ. البته نویسنده در پایان به این نکته بدیهی اشاره دارد که یک سال، زمان اندکی برای بررسی روندهای کلان در حوزه زیس تمحیطی است؛ چرا که روندها و تحولات زیست محیطی در بسترهای زمانی طولانی مدت تری اتفاق می افتند؛ اگرچه به نظر می رسد تصمیم های سیاسی مؤثر بر تحولات زیست محیطی مانند اقدام های خاص ترامپ می تواند در سال پیش روی میلادی تحولاتی را در این زمینه به وجود آورد.