سرمقاله ( ماهنامه شماره ۴۷)

تغییر ساختار امنیت داخلی در عربستان (امنیت داخلی پرآشوب در دهه آینده)

 صدور فرمان پادشاه عربستان برای تشکیل یک سرویس امنیتی جدید با عنوان « مدیریت امنیت دولتی » پرسش های زیادی درباره چرایی این تصمیم درپی داشته است. این اقدام که همزمان با تغییر فرمانده گارد سلطنتی انجام شده است، از یک طرف نشان دهنده هراس خانواده سلطنتی از مخالفت خاندان سلطنتی با ولیعهدی محمد بن سلمان است و از سوی دیگر بیانگر آن است که رژیم سعودی خود را برای آینده ای پرآشوب در حوزه امنیت داخلی آماده می کند؛ آینده ای که در آن ثبات سیاسی عربستان و دیکتاتوری سلطنتی آن از ناحیه اقدام های خشونت آمیز و نرم، تهدید می شود و رژیم سعودی برای پیشگیری از آن دست به افزایش اقتدارگرایی امنیتی – اطلاعاتی زده است؛ اقدامی که احتمالاً طی دهه آینده، عربستان قرن بیست و یکم را به یکی از پلیسی ترین جوامع جهان بدل خواهد کرد.

 فضای مجازی و چالش های پیش روی ایران (از منظر هویت ملی)

هزاران سال پیش، سکه ها و یادداشت های ملل مختلف به عنوان شناسه ی هویت آنان به شمار می رفت و امروز با ظهور فناوری های پیشرفته و انواع ابزارهای الکترونیکی از یک سو و گسترش و پیچیدگی ارتباطات و کسب وکارها از سوی دیگر، مسأله ی هویت شکل جدیدی به خود گرفته است. در شرایط فعلی، تلفن، اینترنت، و انواع وسایل ارتباطی مردم را قادر ساخته تا در فضایی مجازی به صورت گروهی و یا در خصوصی ترین سطوح با یک دیگر تعامل داشته باشند. با این حال، هرچند به مدد این فناوری ها، نیاز به ارتباطات چهره به چهره به حداقل رسیده، اما مسأله ی صیانت از هویت فردی و حتی هویت ملی در این فضای جدید، از جمله موضوع هایی است که از مهم ترین دغدغه های سیاست گذاران جوامع مختلف به شمار می رود.
در این جستار برآنیم چالش ها و آسیب های موجود را شناسایی و با توجه به شرایط موجود و روندهای آینده، راه کارهایی را جهت صیانت از هویت ملی خود ارائه دهیم.

 آینده انتقال قدرت در عربستان سعودی

کنار گذاشتن محمدبن نایف از ساختار قدرت و ولیعهدی محمدبن سلمان، از اساسی ترین تحولات عربستان در طول سال های اخیر محسوب می شود. این رویداد از این جهت اهمیت دارد که انتقال قدرت از نسل اول به نسل دوم فرزندان عبدالعزیز را با شفافیت بیش تری همراه ساخته و بسترها را برای بن سلمان به عنوان نخستین پادشاه از نسل جوان سعودی فراهم می سازد. در چنین فضایی، نوشتار حاضر ضمن اشاره به روند انتقال قدرت در عربستان تلاش می کند تا به ابعاد شخصیتی و رویکردهای محمدبن سلمان به عنوان شخصیت سیاسی محوری عربستان بپردازد. در پایان این نوشتار نیز، سه وضعیت محتمل در خصوص آینده قدرت سیاسی در عربستان تحت رهبری بن سلمان مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: عربستان باثبات با رهبری بن سلمان؛ عربستان کم ثبات و پرچالش تحت رهبری بن سلمان؛ و کودتای سیاسی و تغییر ساختار قدرت.

اصلاح نظام مقررات گذاری (پیش نیاز ارتقاء جایگاه فضای مجازی در اقتصاد دانش بنیان و نوآور)

کشورهایی که هم چون جمهوری اسلامی ایران در هدف گذاری ها و سیاست گذاری های کلان خود، ارتقاء وضعیت اقتصادی کشور از طریق تقویت اقتصاد دانش بنیان و صنایع مبتنی بر علم و نوآوری را لحاظ کرده اند علاوه بر نیازمندی در تغییر نظام آموزش و سازوکارهای حمایتی از فعالیت های دانش بنیان باید توجه داشته باشند که بدون اصلاح نظام و منطق قانون گذاری، در واقع شرایط اساسی هر گونه نوآوری سازمان یافته و شکل گیری اقتصاد دانش بنیان را نخواهند داشت. « پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و  دست یابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه » بند دوم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغ ،  شده از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی است که نیازمند زمینه سازی قانونی برای آن هستیم.
در این نوشتار، مبتنی بر رویکرد فوق، به صورتی مختصر، به موضوع ضرورت اصلاح نظام مقررات گذاری به عنوان پیش نیاز اقتصاد دانش بنیان و نوآور پرداخته ایم.

گزارش یک رساله (۵. واقع گرایی انتقادی؛ تأثیر روی بسکر بر سهیل عنایت الله)

در پنجمین قسمت از مجموعه نوشتارهای « گزارش یک رساله » ، به ارائه گزارشی از پایان نامه کارشناسی ارشد مجتبی بهاری (دانشجوی دوره دکتری آینده پژوهی دانشگاه تهران) پرداخته خواهد شد. مجتبی بهاری که مقطع کارشناسی ارشد خود را در رشته فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف به اتمام رسانده، با پیش زمینه فلسفی خود در این اثر به دنبال تبیین مبانی معرفتی روش آینده پژوهی « تحلیل لایه ای علت ها » و مقایسه آن با واقع گرایی انتقادی روی بسکر است.

وی معتقد است که سهیل عنایت الله کیی از موفق ترین آینده پژوهان دهه اخیر است. روش پیشنهادی وی برای آینده پژوهی که « تحلیل لایه ای علّت ها » خوانده می شود، توجه و تحسین بسیاری را جلب کرده است. اگرچه وندل بل، بررسی مبانی معرفت شناختی را کیی از اهداف آینده پژوهی می داند، متأسفانه تاکنون تلاش ناچیزی صرف روشن ساختن مبانی معرفتی این روش شده است. هدف این رساله، تلاشی برای جبران این کاستی است.
مطالعه این اثر ارز شمند به افرادی که علاقه مند به مبانی فلسفه آینده پژوهی هستند، توصیه می گردد.

آینده پژوهی (علم، فناوری یا هنر؟)

پرسش فوق را می توان با در نظر گرفتن وجوه متفاوت و ابعاد متنوع این موضوع به گونه های دیگری نیز مطرح کرد؛ آیا مطالعات آینده، جزء علوم توصیفی است یا تجویزی؟ جزء علوم توصیفی است یا طراحی (مهندسی)؟ علم محض است یا کاربردی؟ علم است یا فناوری؟ و شاید حتی این پرسش راهم بتوان در این میان جای داد که « مطالعات آینده جزء علوم توصیفی است یا هنجاری؟ » .

برای این که بتوانیم به پرسش های فوق پاسخ دهیم، ابتدا باید بتوانیم مشخص کنیم که علم، فناوری، هنر، علم پایه، علم کاربردی، علم توصیفی، علم هنجاری و علم طراحی چیستند و تمایز و ارتباط آن ها با هم چگونه است. آن گاه به تلاش برای رسیدن به پاسخ این پرسش بپردازیم که « آینده پژوهی – یا آن چه « مطالعات آینده » می نامند- علم است یا فناوری یا هنر؟ »

در این نوشتار، هر دو رویکرد را مورد توجه قرار داده ایم.