سرمقاله ( ماهنامه شماره ۴۶)

دستاوردهای راهبردی عملیات لیله القدر و ضرورت های پرهیز از غافلگیری

پیوند خوردن کُنش های گفتاری و رفتاری نظام که بیش از گذشته به موضوع توان بازدارندگی کشور برای کنشگران تهدید، معنا و عینیت بخشیده است و نیز تقویت انسجام و همبستگی ملی ناشی از برانگیختگی احساس غرور و اعتماد ملی از یک سو؛ و شفاف شدن مرز درگیری ج.ا.ا با داعش ناشی از برانگیختگی تعصب های اعضا و هواداران آن در شرایط از دست دادن ویژگی های «دولت بودگی» و ظرفیت یابی دولت های متخاصم برای تشدید اقدام های تروریستی و ایجاد ناامنی داخلی در کشور از سویی دیگر؛ دو دستاورد راهبردی و یک پیامد محتمل منفی تصمیم اخیر و واکنش نظام است که توجه همزمان به هر دو وجه اشاره شده، لازمه ی تأمین منافع و امنیت ملی و کاهش مخاطره های آتی است.

در این نوشتار، به گونه ای موجز و مختصر، مهم ترین پیامدهای راهبردی اقدام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از منظر امنیت ملی در دو بعد «پیوند زدن کنش های گفتاری و رفتاری» و «تقویت انسجام وهمبستگی ملی» مورد اشاره قرار گرفته است.

آینده تنش میان قطر و عربستان (تنشی خانوادگی با ابعاد منطقه ای)

تنش میان پادشاهی عربستان سعودی و امیرنشین قطر مجدداً فعال شده است. این تنش که ریشه ای تاریخی دارد و در فضای جدید و پس از سفر ترامپ به عربستان و زمزمه های تشکیل ناتوی عربی، در روند تراکم بحران در منطقه قرار گرفته، می تواند پیامدهای مهمی در زمینه یارگیری ها و ائتلاف های منطقه ای، روابط ایران و عربستان و بحران های سوریه و یمن داشته باشد.

در این نوشتار ضمن اشاره به دلایل و عوامل مؤثر در بروز اختلاف ها و تنش ها، به وضعیت های فراروی قطر و عربستان در بحران عربی و هم چنین تأثیرهایی که این تنش بر آینده منطقه و بازیگران آن بر جای خواهد گذاشت، پرداخته شده است.

 سفرترامپ به ریاض؛ پیامدها برای جمهوری اسلامی ایران

سفر دونالد ترامپ به ریاض و انعقاد قراردادهای چندصد میلیارد دلاری بین امریکا و عربستان از مهمترین رویدادهای سیاسی غرب آسیا در ماه های اخیر بوده است. این سفر که با دیدارهای متعدد بین مقام های امریکایی و سعودی و هم چنین دیدار ترامپ با برخی مقام های کشورهای منطقه همراه بود باعث گسترش تعاملات سیاسی و اقتصادی بین ریاض و واشنگتن و عبور از تنش های دوره اوباما شد. نکته مهم دیگر تلاش دو طرف برای ارائه گفتمانی مشترک در خصوص تحولات مهم منطقه ای مانند تحولات تروریستی و به خصوص ایجاد انسجام بین کشورهای منطقه برای مهار جمهوری اسلامی ایران بود. در حالی که عربستان از ابتدای قدرت گرفتن ترامپ سعی در تأثیرگذاری بر رویکردهای دولت جدید امریکا در قبال منطقه داشت، این سفر را می توان نشانه ای از تحقق یافتن بخش مهمی از اهداف عربستان در خصوص دولت ترامپ دانست.

با توجه به ابعاد مختلف این سفر، در این نوشتار در پی بررسی این موضوع هستیم که سفر ترامپ به ریاض واجد چه ابعاد و ویژگی هایی بوده و چه پیامدهایی را برای جمهوری اسلامی ایران در پی دارد؟ در این راستا پس از مرور پیشینه روابط امریکا و عربستان، به بررسی ابعاد سفر ترامپ به ریاض و تبیین پیامدهای احتمالی آن برای جمهوری اسلامی ایران خواهیم پرداخت.

ارزیابی باورهای سیاسی دونالد ترامپ (با رویکرد رمزگان عملیاتی)

انتخاب ترامپ به عنوان رییس جمهوری امریکا، فصل جدیدی را در زمینه سیاست داخلی و روابط بین المللی امریکا رقم زده است؛ فصلی تازه که در آن، رویکردهای خاص ترامپ در کنار ناشناختگی و نیز کم تجربه بودن وی در عرصه سیاست بین الملل، شرایط متفاوتی را برای تحلیل رویکردهای وی در قبال مسائل داخلی امریکا و سیاست خارجی این کشور پدید آورده است. در نوشتار حاضر (که در اصل، چکیده ای از یک طرح پژوهشی ویژه در مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی است)، تلاش شده با استفاده از رویکرد روان شناسی ادراکی و مبتنی بر روش رمزگان اطلاعاتی، نسبت به ارزیابی نظام باورهای فردی ترامپ اقدام شده و از این طریق، تا حدودی به پاسخ این پرسش نزدیک شویم که نظام باورهای سیاسی دونالد ترامپ چگونه است و چه تأثیرهایی بر رفتارهای آتی سیاست خارجی امریکا – به ویژه در قبال جمهوری اسلامی ایران – خواهد گذاشت؟

آینده دموکراسی در معرض تهدید داده های عظیم (بازیگران قدرتمند در روند رو به تغییر دموکراسی)

اطلاعات شخصی افراد که تقریباً برای ما ممکن است بی ارزش باشد وقتی به صورت انبوه و فرافردی کنار هم قرار گیرد و برای افزایش شناخت و تأثیرگذاری بر اقشار  و خرده فرهنگ ها کاربرد یابد، مفهوم ارزش مندی به نام داده های عظیم را خلق می کند؛ اما آن گاه که از زاویه دید سیاسی به این موضوع بنگریم، می توان تصور کرد که با بهره گیری از توانایی و ایجاد بسترهای خدماتی تولید و جمع آوری داده ها از یک سو و طراحی و مهارت در معماری داده از سوی دیگر، چه کارکردهایی می تواند در دنیای سیاست داشته باشد.

در نوشتار حاضر، با مورد نظر قرار دادن مسأله پیوند مقوله ی داده های عظیم و جهان سیاست در شرایط کنونی، به این موضوع توجه شده که در آینده ای شاید بسیار نزدیک – که می تواند حتی هم اکنون نیز محقق شده باشد- چگونه داده های عظیم و نحوه بهره برداری از آن ها، می تواند به تهدیدی جدی برای دموکراسی بدل شود.

جایگاه روش نظریه پردازی داده بنیاد در مطالعات آینده پژوهی (قسمت دوم و پایانی)

در قسمت گذشته به واقع گرایی انتقادی و نسبت آن با آینده پژوهی پرداخته شد. وندل بل به عنوان یکی از پیشگامان حوزه آینده پژوهی معتقد است که واقع گرایی انتقادی، نظریه معرفتی مناسبی برای آینده پژوهی است. او با تبیین ۹ ویژگی واقع گرایی انتقادی و سه شرط برای صدق هر گزاره، نقطه اشتراک واقع گرایی انتقادی با آینده پژوهی را در اعتقاد به باورهای موجه می داند. بل توضیح می دهد که واقع گرایان انتقادی نمی خواهند صدق گزاره را توجیه کنند بلکه تنها می خواهند فرد را برای اعتقاد به صدق گزاره، توجیه نمایند. از نظر بل، این دیدگاه، امکان نادرستی معرفت حدسی را می پذیرد.

در قسمت پایانی مقاله، ابتدا ردپای تفکر جرج هربرت مید در واقع گرایی انتقادی تبیین شده و در نهایت با اشاره به ریشه های شکل گیری روش نظریه داده بنیاد به عنوان یکی از میوه های تفکر مید، به جایگاه این روش در آینده پژوهی خواهیم پرداخت.