سرمقاله ( ماهنامه شماره ۴۵)

مروری بر پروژه های انتخاباتی مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی (با رویکرد انتقادی)

اکنون که به حمدالله انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران با مشارکت گسترده ملت در  ۲۹ اردیبهشت ۹۶ برگزار شد، سرمقاله این شماره از ماهنامه «نامه آینده پژوهی» ضمن مروری بر آن چه که در سه پروژه انتخاباتی مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی در سال ۱۳۹۵ گفتیم و نوشتیم و با تطبیق آن چه که در صحنه عمل در عرصه انتخابات واقع شد، به بررسی نقاط قوت و ضعف این محصولات اختصاص دارد؛ چرا که براین باوریم پیش فرض تولید و ارتقاء سطح کیفی محصولات پژوهشی و راهبردی، مستلزم تفکر انتقادی در مراحل اجرای کار و سپس مرور یافته ها و گفته های پژوهشی تولید شده با رویکرد نقد علمی و حرفه ای است.

بر این اساس در این نوشتار به مرور و نقد سه پروژه  «آینده پژوهی انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶»، «دولت ترامپ، برجام و انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران» و «تأثیرات متقابل تحولات محتمل فضای مجازی و انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶» پرداخته ایم.

 هوش مصنوعی؛ برنده جنگ نظرسنجی ها در انتخابات ۹۶ (تلگرام به یک زیرساخت اجتماعی تبدیل شده است)

نتایج پیش بینی هایی که هوش های مصنوعی در انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ ارائه دادند و تطابق بالای آن با واقعیت، فارغ از نتیجه انتخابات، گواه از یک تغییر بزرگ اجتماعی در جامعه ایران دارد و آن این است که امروز می توان ادعا کرد داده های شبکه های اجتماعی – به خصوص تلگرام- نمونه نسبتاً مناسبی برای تحلیل جامعه ایرانی است؛ ادعایی که تا پیش از این به هیچ وجه قابل طرح نبود. واقعیت این است که فرایند توسعه زیرساخت های ارتباطی در کشور در سال های اخیر، پروژه دیجیتالی سازی داده های اجتماعی ایران را به مرحله بلوغ خود رسانده و در آینده به عنوان مهمترین پیشران اجتماعی از آن یاد خواهد شد؛ این در حالی است که دیجیتالی و خارج شدن داده های ملی درواقع یعنی افزایش قدرتِ شناختی و اِشراف اطلاعاتی بنگاه های اطلاعاتی، اجتماعی و پژوهشی کشورهای دیگر بر جامعه ایرانی، قابل پیش بینی شدن هر چه بیش تر جامعه ایرانی برای آنان و امکان شکل دهی به ذائقه ها و افکار عمومی از طریق کنترل منابعِ شناختی.

 ترامپ و آینده روابط امریکا با عراق

مسائل و متغیرهای مختلفی که باعث اهمیت غرب آسیا در سیاست جهانی بوده، نه تنها از بین نرفته است، بلکه این متغیرها با ابعاد و پیچیدگی های بیش تر و در مواردی با اثرگذاری فزون تر همراه شده است. تحولات و روندهای منطقه ای باعث توجه دولت های مختلف امریکا به غرب آسیا شده است. در این بین، عراق را می توان به عنوان یکی از حوزه های مهم منطقه محسوب کرد که به تنهایی بخش گسترده ای از چالش های مورد نظر را در خود جای داده است. در این شرایط، امریکا که بعد از اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ و صرف هزینه های گسترده، به عنوان اصلی ترین قدرت بزرگ در عراق نقش آفرینی نموده، فارغ از حضور هر شخصی در مسند ریاست جمهوری نمی تواند از تحولات این کشور برکنار بماند.
در نوشتار حاضر، ضمن مرور روند روابط امریکا و عراق در سال های پس از ۲۰۰۳ ، به تبیین رویکرد دولت ترامپ در قبال عراق پرداخته و در نهایت در خصوص آینده روابط امریکا و عراق گمانه هایی را مطرح خواهیم ساخت.

چشم انداز اوراسیاگرایی روسیه (قسمت دوم و پایانی: پیشران ها و سناریوها)

در شماره پیشین با اشاره به مفهوم اوراسیاگرایی و اهمیت آن در شکل دهی به هویت جدید روسی، فراز و فرودهای این نگرش در سیاست خارجی روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مورد بررسی قرار گرفت. هم چنین ضمن مروری بر مهم ترین مواضع و رویکردهای کشورهایی هم چون جمهوری اسلامی ایران، امریکا، چین، ترکیه و پاکستان به عنوان مهمترین کنشگران تأثیرگذار در اوراسیا، به نقش و نگاه هر یک از آن ها نسبت به تحولات منطقه اشاره شد. با توجه به اهمیت موضوع، در این قسمت به عنوان بخش پایانی مقاله، پس از معرفی پیشران های اثربخش در تحولات اوراسیا و محاسبه میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هر یک از آن ها بر یک دیگر، کلیدی ترین پیشران ها احصاء؛ و در نهایت وضعیت ها و آینده های بدیل اوراسیا و نقش روسیه در این منطقه مورد بررسی قرار خواهد گرفت

روندهای جاسوسی سایبری آینده

جاسوسی نوین به صورت کلی قابل تقسیم بندی به دو دسته اصلی است: دسته نخست، جاسوسی هدفمند از مراکز حساس تجمیعِِ داده و افراد دارای روابط و اطلاعات حساس و ارزشمند؛ و دسته دوم جمع آوری داده هایی که به صورت انفرادی دارای ارزش نبوده و پس از تجمیع، چیدمان و برقراری رابطه و به صورت داده های عظیم دارای ارزش می شوند. با وجود اهمیت بسیار بالای نوع اول جاسوسی که باید با تدوین و اجرای دستورالعمل های دقیق در قالب نظام جامع امنیت اطلاعات از وقوع آن جلوگیری کرد، توجه به نظام رتبه بندی داده های عظیم و حرکت به سمت حفظ داده های عظیم کشور در داخل کشور باید مدّ نظر قرار گیرد.
در این نوشتار برآنیم با ارائه تعاریف و برداشت های متفاوت از مقوله جاسوسی نوین سایبری، تا حدّ امکان به مهمترین روندهای قابل تصور در خصوص آینده جاسوسی سایبری اشاره نماییم تا از این رهگذر چشم اندازی از شرایط و وضعیت این مفهوم در آینده نه چندان دور ارائه شود.

گزارش یک رساله (ارائه روش ارتقاء یافته ره نگاشت فناوری مبتنی بر بهبود مدل های موجود)

در ادامه مجموعه نوشتارهای «گزارش یک رساله» که به ارائه چکیده مختصری از پایان نامه های دوره دکتری آینده پژوهی اختصاص دارد، در این شماره، پایان نامه دیگری با موضوع و عنوان «ارائه روش ارتقاءیافته ره نگاشت فناوری مبتنی بر بهبود مدل های موجود» ارائه می کنیم که عنوان رساله جناب آقای دکتر حامد کاشانی، دانش آموخته دکتری آینده پژوهی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین است. در این رساله، ایشان با بررسی و تحلیل روش های مختلف موجود در حوزه ره نگاشت فناوری به دنبال بهبود و ارتقاء این روش کلیدی در رشته آینده پژوهی است. در این رساله، چارچوب جدید و ارتقاء یافته ای از روش ره نگاشت فناوری در قالب مدلی مفهومی با نام ره نگاشت فناوری پویا معرفی گردیده است.

با توجه به اهمیت جایگاه روش ره نگاشت علم و فناوری در آینده پژوهی، مطالعه چنین متونی به همه علاقه مندان رشته آینده پژوهی توصیه می گردد.

 جایگاه روش نظریه پردازی داده بنیاد در مطالعات آینده پژوهی (قسمت اول: نسبت نظریه واقع گرایی انتقادی با آینده پژوهی)

شاید بتوان جایگاه نظریه پردازی داده بنیاد در مطالعات آینده پژوهی را در مبانی معرفت شناختیواقع گرایی انتقادی مورد نظر وندل بل از یک سو و جرج هربرت مید به عنوان بخشی از مبانی تفکر واقع گرایی انتقادی از سوی دیگر، جستجو نمود. جرج هربرت مید در کنار ویلیام جیمز و دیگران در دانشگاه شیکاگو از جمله بنیان گذاران مفهومی بود که بعدها در سال ۱۹۳۷ توسط هربرت بلومر به نام کُنش نمادین متقابل معرفی شد. بلومر که سابق بر آن دانشجوی جرج هربرت مید بود، بعدها به عنوان مشاور نقش زیادی در شکل گیری تفکرات استراوس داشت. لویی استراوس به عنوان یکی از پایه گذاران اصلی روش نظریه پردازی داده بنیاد، در دانشگاه شیکاگو تحصیل کرد و در آن جا به شدت تحت تأثیر بلومر و سنت روش شناسی کیفی حاکم بر دانشگاه بود. در این مقاله با استناد به اعتقاد وند بل که می گوید « من واقع گرایی انتقادی را به عنوان نظریه معرفتی  مناسب برای آینده پژوهی پیش نهاد می کنم » در قسمت اول به تشریح نظریه واقع گرایی انتقادی و  نسبت آن با آینده پژوهی خواهیم پرداخت و در قسمت دوم با اشاره به نقش تفکر جرج هربرت مید در نظریه واقع گرایی انتقادی، به زمینه ها و ریشه های شکل گیری نظریه پردازی داده بنیاد و جایگاه آن در آینده پژوهی خواهیم پرداخت.