سرمقاله ( ماهنامه شماره ۴۳)

سال تولید و اشتغال (تمایزها با گذشته و ملاحظه هایی برای آینده)

مروری بر نامگذاری سال های مختلف و فراوانی موضوع های اقتصادی در آن ها ( ۵۴ درصد شعارهای سال) به وضوح مشخص می سازد که نامگذاری سال ها نه اقدامی تاکتیکی و متوقف در سطح شعار، بلکه به واسطه انتخاب آن ها توسط عالی ترین مقام کشور و به دلیل دسترسی ایشان به اطلاعات و تحلیل های راهبردی و نیز فرایندی که طی آن شعار سال انتخاب می شود، دارای اهمیتی راهبردی است… پرسش مهمی که منبعث از پراکندگی و فراوانی نامگذاری سال های مختلف توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی به ذهن متبادر می شود، این است که چرا با وجود تأکیدهای مکرر ایشان و اختصاص بالاترین میزان فراوانی به موضوع های اقتصادی در نامگذاری سال های گذشته تا حال، کماکان مشکلات اقتصادی به ویژه در حوزه معیشت، تولید و اشتغال در کشور مشهود و رو به افزایش بوده است؟!…
پرداختن به پرسش مذکور حقیقتاً نیازمند تأمل عمیق و جدی است اما شاید پاسخ آن را بتوان در این فرضیه که در تشخیص یا اولویت بندی « مسائل تأثیرگذار »  از « مسائل تأثیرپذیر» دچار اشتباه بوده ایم، جستجو نمود!

فضای رسانه ای و انتخابات ۹۶

خارج شدن نسبی انحصار رسانه و پیام رسانی از مراکز قدرت های سیاسی و اقتصادی و افزایش امکان نقش آفرینی عموم مردم در فرایندهای خبری و رسانه ای علی رغم این که گام مهمی به سوی عدالت رسانه ای و نقش آفرینی عمومی است مشکلات و خطرهایی را نیز می تواند به همراه داشته باشد. حرکت محتوا به سمت زرد و کم عمق شدن، امکان ظهور امواج تقلیدی و توده ای اما جریان ساز و از همه مهمتر از بین رفتن تقریبی نظام حقوقی و مسئولیت حقوقی رسانه، از مهمترین چالش های پیش روی فضای رسانه ای پس از ظهور رسانه های شبکه ای و رسانه های اجتماعی به خصوص در شرایط مستعد بحران مانند انتخابات است. در این میان، به نظر می رسد مهم ترین آسیب های محتمل از ناحیه تقاطع فضای مجازی و انتخابات پیش رو، قدرت بسیج کنندگی، شایعه سازی و جریان های تخریبی است.

در نوشتار حاضر که در اصل، چکیده ای از یک طرح پژوهشیِ انجام شده در مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی است، به شماری از این آسیب ها و راهکارهای پیشنهادی برای مواجهه منطقی و سنجیده با آن ها پرداخته شده است.

چشم انداز مسائل داخلی امریکا در سال ۲۰۱۷ ( از نگاه اندیشکده های امریکایی)

بررسی چگونگی نگاه اندیشکده های امریکایی به مسائل داخلی و خارجی این کشور و پیشنهادها و توصیه هایی که ارائه می کنند، ضمن افزایش شناخت نسبت به ایده های حاکم بر محیط فکری و نخبگی این کشور، با توجه به نقش برجسته این اندیشکده ها در تأثیرگذاری بر تصمیم سازی های حکومتی، می تواند در پیش بینی سیاست های آتی امریکا نیز نقش بسیار مؤثری داشته باشد. در دولت جدید ایالات متحده که به نظر می رسد دچار سردرگمی و فاقد راهبرد در حوزه های مختلف داخلی و خارجی است، اندیشکده ها بیش از هر زمان دیگری فرصت تأثیرگذاری دارند.
بر این اساس، با توجه به اهمیت شناخت نگاه اندیشکده های امریکایی به مسائل ایالات متحده امریکا و تأثیر احتمالی آن بر تصمیم های سیاسی و اجرایی حکومتی در سال ۲۰۱۷ ، در این نوشتار تلاش می شود شماری از مهم ترین گزارش ها و تحلیل های تعدادی از این اندیشکده ها بررسی شود.

آینده وحدت سرزمینی عراق(قسمت پایانی: رویکرد بازیگران اهل سُنت)

در قسمت های پیشین این مجموعه نوشتار – که در واقع، مختصری از بحث های گسترده و مفصلِ مطرح شده در یک طرح پژوهشی کلانِ مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی در زمینه آینده وحدت سرزمینی عراق است- آینده این کشور از زاویه دیدهای مختلف و مبتنی بر تأثیرات کنشگران متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش پایانی این مجموعه قصد داریم رویکرد بازیگران اهل سنت به موضوع وحدت سرزمینی عراق را مورد بررسی قرار دهیم. در این راستا بازیگران سُنی را به جریان های سیاسی و نظامی خارج از روند سیاسی، جریان های سیاسی شریک روند سیاسی و علمای مذهبی سُنی تقسیم نموده و به نگرش ها و اثرات هر یک از این جریان ها بر یکپارچگی سرزمینی عراق می پردازیم. بدیهی است بحث ها و موضوع های متنوع و گسترده ای درباره مسأله محوری این طرح پژوهشی- آینده وحدت سرزمینی عراق- نیز در قالب سناریوها و راهبردهای متعدد قابل طرح است که در طرح پژوهشی مورد نظر ارائه شده است.

آینده ساختار و موازنه قدرت در یمن (قسمت پایانی: نقش و تأثیر بازیگران غربی)

نقش و سیاست های کشورهای غربی در یمن که می توان  آن را در نقش اصلی و راهبری ایالات متحده در مجموع این کشورها خلاصه کرد در ارتباط با آینده این کشور حائز اهمیت است؛ که در این میان، نقش ایالات متحده از نظر اثرگذاری و جهت دهی اساساً با دیگر کشورهای غربی قابل مقایسه نیست. چالش ها و مسائل یمن در دو دهه گذشته، تنها یک بُعد غالب برای کشورهای غربی و از جمله ایالات متحده داشته است : تروریسم و لزوم مبارزه با آن؛ تا آن که تروریسم در محوریتِ استراتژیِ ایالات متحده در قبال یمن بوده و هست.

واپسین قسمت از مجموعه نوشتارهای « آینده ساختار و موازنه قدرت در یمن» در واقع گزارشی مختصر و محدود از نتیجه یک طرح پژوهشی مفصل است که در راستای موضوع آینده پژوهی یمن، در مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی انجام شده است.

جایگاه آینده استارتاپ ها در امنیت ملی کشور

حرکت کلی نیروی انسانی و آماده به کارِ کشور در مسیری قرارگرفته که فناوری اطلاعات یکی از مقاصد آن است. وضعیت اشتغال در هر جامعه ای، یکی از تابع های مهم بازار است به نحوی که نوع، کیفیت، کشش و وضعیت بازار در یک جامعه از متغیرهایی است که جریان های کلی اجتماعی جامعه به خصوص اشتغال را به خود می خواند و شکل می دهد. روندهای توسعه ی شتابان فناوری اطلاعات و افزایش کمّی و کیفی بی سابقه دسترسی به اینترنت و ابزارهای فناوری اطلاعات نشان از بیدار شدن عطش خفته عمومی به مصرف و شکل دهی بازار بزرگ فناوری اطلاعات در کشور است.در چنین شرایطی، استارتاپ های فضای مجازی، بخش مهمی از آینده اقتصادی کشور خواهند بود.
در این نوشتار، به سویه های مختلف این بحث پرداخته شده که استارتاپ ها چه بخواهیم و چه نخواهیم بخش مهمی از آینده اشتغال و بازار اقتصادی کشور هستند؛ بنابراین برنامه ریزی و آمادگی برای شکل گیری مطلوب این بازار، از بدیهی ترین واکنش هایی است که حاکمیت می تواند نسبت به این واقعیت داشته باشد.

 دولت های آینده به مثابه پلتفرم

پلتفرم ها نقاط کانونی هستند که انواع متنوع و متعددی از بازیگران را دریک محیط مشترک درگیر می سازند و می توانند به عنوان نوعی از زیرساخت ها تعبیر شوند که توسط بازیگران متعدد برای بهبود و توسعه تسهیلات و در دسترس عموم قرار دادن آن ها شکل می گیرند. ایده ی پلتفرم اساساً از موضوع وب ۲.۰ گرفته شده که قابلیت ایجاد اجتماعات برخط و ارتباط دادن مردم را دارد و از جمله مظاهر اجتماعی آن می توان به توسعه ی مشارکت (دولت الکترونیکی، ویکی ها و حکمرانی الکترونیکی) و قابلیت های توسعه ی دموکراسی (مانند رأی گیری الکترونیکی) اشاره کرد. ایده دولت به عنوان پلتفرم یک جنبش همه جانبه و اِعمال اصلاحات متداول نیست؛ بلکه بیش تر فلسفه ای برای فعالیت دولت بر اساس مجموع های از اصول و ایده هاست که این اصول ممکن است در بافت ها و کشورهای متعدد، مظاهر متفاوتی داشته باشد.
در این نوشتار، در اصل، بحثی مقدماتی درباره معنا و مفهوم این ایده و کارکردهای دولت به مثابه پلتفرم برای آشنایی کلی مخاطبان با این مفهوم آینده نگرانه مطرح شده است.

گزارش یک رساله (۳. آینده پژوهی نقش زنان در روند توسعه سیاسی ایران) 

«آینده پژوهی نقش زنان در روند توسعه سیاسی ایران» عنوان رساله پایان نامه سرکار خانم دکتر مشکات اسدی در مقطع دکترای تخصصی جامعه شناسی سیاسی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران است که به عنوان سومین قسمت از مجموعه «گزارش یک رساله» ارائه می گردد. در این رساله، محقق با درک صحیح جایگاه فرا – میان رشته ای آینده پژوهی، به دنبال استفاده از مفاهیم آینده پژوهی و به طور خاص روش تحلیل لایه ای علت ها در مفاهیم جامعه شناسی سیاسی است. هدف این رساله به راهنمایی دکتر عبدالعلی قوام، بررسی جایگاه زنان در ایران بر اساس سطوح چهارگانه روش تحلیل لایه ای علت هاست.
با توجه به محدودیت های موجود، گزارش ذیل، صرفاً بخش کوچکی از رساله ای است که به طور گسترده به مسائل محتوایی و روشی در حوزه آینده پژوهی زنان پرداخته است؛ لذا در صورت علاقه مندی، به خوانندگان محترم توصیه می شود گزارش کامل این رساله را از طریق دانشگاه مربوطه دریافت و مطالعه نمایند.

فرایند سناریو پردازی بر اساس روش تحلیل ساختاری (قسمت سوم: گام های پنجم و ششم) 

در شماره پیشین و در قسمت های اول و دوم از سلسله مباحث آموزش فرایند سناریو پردازی بر اساس روش تحلیل ساختاری، گام های اول تا چهارم این فرایند تبیین و تشریح گردید. در قسمت اول این مجموعه، پس از تبیین جایگاه سناریو پردازی در آینده پژوهی و سپس اهمیت رویکرد تفکر سیستمی در سناریو پردازی، «تعیین دامنه» به عنوان اولین گام فرایند سناریو پردازی مطرح شد. سپس در گام دوم به «تعیین نیروهای پیشران » و در گام سوم به « تعیین حالت های مختلف پیشران ها و ترسیم ماتریس تحلیل ساختاری» اشاره شد. در گام چهارم نیز، موضوع «تشکیل و تکمیل ماتریس تحلیل ساختاری» مطرح گردید. اکنون در سومین قسمت از این مجموعه، در گام پنجم مباحث مربوط به «چگونگی ترسیم و تفسیر نمودار تأثیرگذاری و تأثیرپذیری» و سپس موضوع «تعیین پیشران های کلیدی و ترسیم چارچوب اولیه سناریوها» به عنوان گام ششم مطرح خواهد شد.