سرمقاله ( ماهنامه شماره ۴۲)

اهمیت زمان در اثربخشی کنش های محتمل ترامپ بر انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶

آن چه که فارغ از وضعیت های محتمل برجام و رابطه آن با انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۶ از اهمیتی کلیدی برخوردار است، مسأله زمان کنش های محتملی است که ترامپ با اِعمال آن بر وضعیت برجام اثر خواهد گذاشت. به بیانی صریح تر، حتی اگر ترامپ هیچ اقدام معطوف به برجام تا قبل از انتخابات ۹۶ انجام ندهد، با یک مسأله که ویو (لغو اجرا) یا عدم ویو قانون ایسا پس از ۱۲۰ روز ویو قبلی (اوباما) است مواجه می شود. این مهم، نشان گر پیچیدگی و اهمیت موضوع زمانِ کنش است که لازم است فارغ از بررسی و سناریونویسی بر مبنای نوع کنش و واکنش، در محاسبه عدم قطعیت های مؤثر بر امنیت و رقابت در انتخابات پیش رو لحاظ شود؛ موضوعی که به صورتی مختصر و در حد اشاره، در این نوشتار کوتاه به آن توجه شده است.

وضعیت های محتمل برجام و انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران ۱۳۹۶

با توجه به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری امریکا و پیروزی دونالد ترامپ، مؤسسه پژوهشی افق آینده پژوهی راهبردی در پروژه ای با عنوان « ترامپ، برجام و انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶» با محوریت برجام و در قالب مدل زیر به بررسی رابطه میان وضعیت های محتمل برجام بر انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۶ پرداخت. این گزارش که در اواخر دی ماه ۱۳۹۵ تولید و منتشر گردید از دو بخش – شامل «کنش ترامپ در قبال برجام، واکنش ایران و وضعیت های محتمل برجام» و « وضعیت های محتمل برجام و انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ » تشکیل شده است.

آن چه که در این شماره مطالعه می فرمایید، خلاصه ای از بخش نخست پروژه مذکور است.

دولت ترامپ، جمهوری اسلامی ایران و جنگ ( سناریو یا شگفتی؟)

روابط امریکا و جمهوری اسلامی ایران در طول دهه های گذشته با تنش های مختلف، خصومت و رقابت همراه بوده و در بسیاری از مراحل، سایه جنگ بر روابط دو کشور حاکم بوده است. جمهوری اسلامی ایران در مقابل تهدیدهای امریکا همواره راهبرد پابرجای مقاومت با تأکید بر عناصر قدرت ملی را برگزیده و موفقیت های مهمی را نیز کسب کرده است؛ رویکردی که بدون شک در شرایط حاضر نیز مورد تأکید تمامی مسؤولان کشور و مردم ایران قرار دارد. در این شرایط، با این وجود که احتمال درگیری نظامی و وقوع جنگ بین دو کشور بسیار اندک ارزیابی می شود، توجه جدی تر به این موضوع برای امنیت ملی کشور بسیار ضروری است. بر این اساس در این نوشتار به بیان کلیاتی در خصوص موضوع جنگ و احتمال وقوع آن بین جمهوری اسلامی ایران و امریکا در دوره ریاست جمهوری ترامپ می پردازیم.

روسیه ٢٠١٧ (فرصت ها و چالش ها)

روسیه اکنون به یکی از بازیگران مهم در روندهای بین المللی تبدیل شده است؛ بازیگری تجدیدنظرطلب در نظام بین الملل که اگر توانایی اِعمال قدرت نداشته باشد، قدرت بازدارندگی دارد و بر این اساس نیز موجب نگرانی جریان نسبتاً مسلط بین المللی یعنی غرب است که چندان تمایلی برای احیای دوباره روسیه ندارد. بررسی پیش بینی هایی که توسط اندیشکده های بین المللی از شرایط روسیه در سال ٢٠١٧ انجام شده، نشان دهنده تباین، تداخل و تقابل این شرایط، اهداف و برنامه های غرب با روسیه است. از سوی دیگر مسأله شرایط اقتصادی برای روسیه، موضوع مهمی است که به نوعی در گرو روابط روسیه و امریکاست؛ چرا که بر نحوه تعیین برنامه اقتصادی روسیه مؤثر خواهد بود.
در این نوشتار، برخی نکته ها از زاویه نگاه اندیشکده های مختلف بین المللی و عمدتاً غربی در این راستا ارائه می شود.

آینده وحدت سرزمینی عراق (قسمت پنجم: نقش عوامل اقتصادی و ژئوپلیتیک کُردی)

آینده وحدت سرزمینی عراق تحت تأثیر عوامل و پیشران های مختلفی است که پیشران های کُردی از مهم ترین آن ها محسوب می شود. در پنجمین قسمت از مجموعه نوشتارهای « آینده وحدت سرزمینی عراق » ، از آن جا که در قسمت های پیشین به بررسی تأثیر رویکرد بازیگران کُِردی و هم چنین اثرگذاری عوامل هویتی و نظامی کُردی بر آینده وحدت سرزمینی عراق پرداختیم، در پی پرداختن به این مسأله هستیم که عوامل و پیشران های اقتصادی و ژئوپلیتیک کُردی چه اثراتی بر آینده وحدت سرزمینی عراق دارند؟

بدین منظور، در این نوشتار، ابتدا تأثیر مؤلفه های اقتصادی کُردی و سپس مؤلفه های ژئوپولیتیک کُردی را بر آینده وحدت سرزمینی عراق مورد بررسی قرار می دهیم.

چین ۲۰۱۷ (روندها و پیش بینی ها)

 بررسی روابط و آینده سیاست های چین به خصوص جهت و سامان آینده این روابط با امریکا به عنوان  مهمترین روابط دوجانبه حال حاضر جهان و این که مسیر و سرانجام دو شعار « احیا و بازسازی امریکا » توسط دونالد ترامپ و شعار « احیاء مجدد عظمت چین » توسط شی جین پینگ رییس جمهور چین به کدام سمت و سو حرکت خواهد کرد، به یکی از مهم ترین محورهای تحلیل و تبیین وضعیت چین و روابط این کشور با  امریکا در محافل علمی و تحقیقاتی بین المللی تبدیل شده است.

در ادامه تلاش خواهد شد تا برخی از مهمترین عناصر و نکته های محوری تحلیل های  صورت گرفته در این ارتباط، مورد بررسی و دقت نظر قرار گیرد.

 آینده ساختار و موازنه قدرت در یمن ( چشم انداز نقش عربستان و متحدان منطقه ای آن )

عربستان سعودی در طول تاریخ خود، همواره از جانب یمن احساس خطر کرده و می کند. نگاه عربستان به یمن، غلبه امنیت را نشان می دهد. ورود عربستان به تحولات داخلیِ یمن بر مبنای نگرشِ  خاصی صورت گرفته و می گیرد که یمن را به مثابه منبعی از ناامنی برای عربستان تعبیر و تفسیر می کند.  چنانچه مؤلفه محوری سیاست خارجیِ عربستان را امنیت زایی و ناامنی زدایی برای این پادشاهی بدانیم در این صورت مداخله های مستمر عربستان در مسائل داخلی یمن، قابلیتِ فهم بیشتری پیدا می کند.

در ششمین قسمت از مجموعه نوشتارهای آینده ساختار و موازنه قدرت در یمن نویسنده به تحلیل و تبیین دقیق نکته های فوق می پردازد.

گزارش یک رساله (۲. ارائه یک ابرَ روش برای توسعه سناریو مبتنی بر دیدگاه ها)

(مطالعه موردی: صنعت هوایی ایران در افق ۱۴۰۴ )

« گزارش یک رساله » عنوان صفحه جدیدی در ماهنامه نامه آینده پژوهی است که در قالب آن، در هر شماره، گزارشی نسبتاً کامل از یک رساله تخصصی مقطع دکترای آینده پژوهی به مخاطبان گرامی ارائه می شود. اکنون در دومین گام، گزارشی از رساله آقای دکتر علی زارع میرک آباد- دانش آموخته دوره دکتری آینده پژوهی دانشگاه تهران- ارائه شده است. هدف پژوهش حاضر، ارائه ابَر روشی برای توسعه و رتبه بندی سناریوها مبتنی بر دیدگاه بازیگران کلیدی و آن گاه به کارگیری آن در صنعت هوایی ایران در افق ۱۴۰۴ است. این پژوهش از حیث رویکرد توسعه و رتبه بندی سناریوها (بر اساس بازیگران و دیدگاه های حاکم) و هم چنین از نظر حیطه مکانی، از سایر پژوهش های مشابه متمایز است. خروجی این پژوهش، یک روش است که می توان در گام های آن از سایر روش ها نیز بهره برد و در آن از روش سناریونگاری GBN برای توسعه سناریوها و از روش کیو برای ایجاد دیدگاه ها و اوزان بهره گرفته شده است.

فرایند سناریو پردازی بر اساس روش تحلیل ساختاری (قسمت دوم: گام های دوم تا چهارم ) 

در قسمت اول این مجموعه نوشتار، با اشاره به جایگاه سناریوپردازی در آینده پژوهی، ابتدا رویکرد تفکر سیستمی در سناریو پردازی مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه پس از تبیین اهمیت ماتریس های تأثیر به عنوان یکی از ابزارهای تفکر سیستمی، تصویری از فرایند سناریو پردازی بر اساس روش تحلیل ساختاری، « تعیین دامنه » به عنوان اولین مرحله از مراحل ده گانه این فرایند تشریح گردید. اکنون در دومین قسمت از این مجموعه، در قالب تشریح گام های دوم تا چهارم، ابتدا پیشران های هدایت کننده موضوع مورد نظر و حالت های ممکن و متناظر با آ نها در آینده بر اساس نظرهای خبرگان و مرور ادبیات احصاء گردیده و در نهایت پس از تشکیل ماتریس تأثیرات متقابل، با استفاده از نظرهای خبرگان و بر مبنای طیف نمره دهی ذکرشده، میزان تأثیرگذاری حالت های مختلف از هر پیشران بر روی یک دیگر در قالب ماتریس به دست آمده، مشخص شده است.