سرمقاله ( ماهنامه شماره ۴۱)

محصولات برآوردی اندیشکده های غربی (ضرورت ها و ملاحظه ها)

بخشی از محصولات و تولیدات اندیشکده های خارجی – چه در قالب تحلیل های راهبردی و چه گزارش ها و محصولات آینده پژوهانه- نه با این هدف که بیان کننده و بازتاب دهنده واقعیت های جاری و پیش رو و یا آنچه که ممکن است بشود صورت می پذیرد؛ بلکه بعضاً با هدف محقق شدن آن چه که می خواهند بشود انجام و منتشر می شود. بر همین اساس، مطالعه این پژوهش ها همراه با آگاهی کامل از سوگیری های احتمالی موجود در آن ها می تواند منجر به افزایش قدرت تجزیه و تحلیل و شناسایی سیاست های کلان سایر کشورها شود. یکی از شیوه های کاهش این تأثیرپذیری، رصد و مقایسه مجموعه ی تولیدات اندیشکده های مختلف پیرامون موضوع های مشابه است که در این شماره از ماهنامه، معطوف به موضوع های مرتبط با مسائل امنیت ملی ج.ا.ا مورد توجه قرار گرفته است.

انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران ۱۳۹۶ (از منظر اندیشکده های بین المللی)

برگزاری انتخابات در ایران اسلامی همواره به مثابه نمودی کامل از مردم سالاری دینی، نمایشی چشمگیر از هم بستگی و شور فراگیر و مردمی ملت ایران را در مقابل چشمان ناظران بین المللی قرار می دهد. از سوی دیگر، با وجود آن که شمار انتخابات های برگزار شده تاکنون در ج.ا. ایران، بیش از عمر انقلاب بوده، اما هم چنان حضور گسترده مردم در هر یک از انتخابات، تقویت کننده امنیت ملی در چارچوب آرمان های متعالی انقلاب اسامی است. در این راستا انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ نیز هم چون سایر انتخابات ها از اهمیتی وافر برخوردار است. مبتنی بر این امر، از مدت ها قبل، اندیشکده های بین المللی به ارائه تحلیل ها و پیش بینی های متعدد و پرشمار درباره این انتخابات پرداخته اند که در این نوشتار، نسبت به مروری بر فقط شماری از مهم ترین نمونه های این تحلیل ها اقدام کرده ایم.

 آن چه که در این شماره مطالعه می فرمایید، خلاصه ای از بخش نخست پروژه مذکور است.

برجام در ۲۰۱۷ (چالش ها و سناریوها)

آینده برجام را می توان مهم ترین مسأله پیش روی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال ٢٠١٧ برشمرد. در حالی که دولت اوباما به کار خود پایان داده و رییس جمهور جدید امریکا انتقادهای مهمی را به برجام وارد ساخته و بر لزوم بازنگری آن تأکید نموده است، آینده توافق برجام با ابهام ها و عدم قطعیت های بسیاری همراه شده است. به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان علوم سیاسی و روابط بین الملل، سال ۲۰۱۷ یکی از حساس ترین و تعیین کننده ترین سال های ممکن در طول تاریخ روابط ایران و امریکاست، به نحوی که چگونگی تعامل این دو کشور در خصوص برنامه جامع اقدام مشترک می تواند تأثیراتی جدی بر نوع روابط دو طرف در سال های پیش رو داشته باشد.
در این گزارش، با بررسی تحلیل ها و پیش بینی های اندیشکده ها و کانون های تفکر بین المللی در خصوص برجام، به دنبال ارائه تصویری از وضعیت برجام در سال ٢٠١٧ هستیم.

چشمانداز اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۷ (از منظر نهادها و اندیشکده های مالی بین المللی)

 با توجه به این که پیش بینی، ابزار مناسبی در فرایند برنامه ریزی به شمار می آید، مطالعه و بررسی وضعیت آتی اقتصاد، می تواند نقشه راه مناسبی را برای سیاستگذاران با هدف بهبود عملکرد به تصویر  بکشد.  از سوی دیگر سرمایهگذاران داخلی و خارجی نیز با بررسی چشم اندازهای اقتصاد، میتوانند برای سرمایهگذاری با ریسک پایین تر و با هدف افزایش بازدهی سرمایه خود به سادگی تصمیم گیری نمایند.  از اینرو، گزارش حاضر، چشم انداز اقتصاد ایران را در سال ۲۰۱۷ با تأکید بر شاخصهای کلان اقتصادی البته از نگاه مؤسسه ها و مراکز معتبر تخصصی اقتصاد در سطح جهانی مورد بررسی قرار داده  است. بر اساس مطالعات اغلب نهادهای جهانی، وضعیت اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۷ ، چشمانداز مثبت و امیدوارکننده ای را نشان می دهد، اما هم چنان مسیری طولانی را برای پیشرفت قابل ملاحظه و رسیدن به رشد پایدار اقتصادی در پیش دارد.

عراق ۲۰۱۷ (روندها و رویدادهای احتمالی)

عراق در شرایط حاضر شاهد تحولات و دگرگونی های سرنوشت سازی همانند جنگ موصل است که تأثیراتی مهم بر آینده این کشور و حتی غرب آسیا خواهد داشت. در حالی که عراق طی سال های گذشته همواره با چالش ها و مشکلات سیاسی – امنیتی و حتی اقتصادی جدی روبه رو بوده است، افزایش قدرت نظامی عراق و موفقیت های نظامی اخیر در مقابل داعش می تواند دورنمای متفاوتی را برای این کشور ترسیم کند. در این گزارش، به منظور درک بهتر رخدادها وروندهای احتمالی عراق در سال ۲۰۱۷ ، به مرور و تحلیل اسناد و پیش بینی های تعدادی از مهم ترین اندیشکده های بین المللی درباره وضعیت عراق در سال ۲۰۱۷ می پردازیم؛ پیش بینی هایی که طیف تحلیلی متفاوتی از مناسبات منطقه ای عراق با ایران و ترکیه، هم چنین اختلاف های درونی اکراد تا مشکلات اقتصادی این کشور را شامل می شود.

ترکیه ۲۰۱۷ (روندها و سناریو ها)

سیاست و حکومت در ترکیه طی سال ۲۰۱۶ روندهای پرآشوبی را در عرصه های داخلی و خارجی تجربه کرده است. مجموعه تحولات سال ۲۰۱۶ و به ویژه سایه شوم تروریسم و بی ثباتی سیاسی در این کشور، چهره ترکیه را بیش از پیش امنیتی کرده است؛ وضعیت خاصی که با ترور سفیر روسیه و عملیات ترویستی در باشگاه شبانه استانبول در اولین ساعت های سال نو میلادی ( ۲۰۱۷ ) به نقطه اوج خود رسید. اما در این نوشتار با تکیه بر اسناد و تحلیل های شماری از معتبرترین اندیشکده های غربی، در پی آن هستیم که دریابیم چه روندهایی برای سیاست داخلی و خارجی کشور ترکیه در سال ۲۰۱۷ قابل شناسایی است؟

بر این مبنا، گزارش حاضر، به مرور و تحلیل روندهای پیش رو و تحلیل سناریوهای قابل پیش بینی در سال جاری ترکیه از منظر این اندیشکده ها می پردازد.

 سیاست های امریکا در غرب آسیا در سال ۲۰۱۷ ( پیش بینیها و گزینه ها )

انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رییس جمهور جدید امریکا و آغاز به کار دولت وی، گستره وسیعی از تردیدها و عدم قطعیت ها را وارد عرصه سیاست بین الملل کرده است. در حالی که انتخاب هیلاری کلینتون به مقام ریاست جمهوری می توانست پیش بینی سیاست های احتمالی امریکا را در غرب آسیا با اطمینان بیش تری همراه سازد، ریاست جمهوری ترامپ می تواند این منطقه را با دوره ای از عدم قطعیت و حتی بی ثباتی روبه رو کند. همین موضوع، پیش بینی سیاست خارجی امریکا در منطقه طی سال ۲۰۱۷ را بسیار دشوار ساخته است. اما به رغم این دشواری، در نوشتار حاضر تلاش شده تا به پیش بینی ها و تحلیل های ارائه شده از سوی اندیشکده های معتبر بین المللی در خصوص سیاست خارجی ایالات متحده امریکا در غرب آسیا طی سال پیش رو پرداخته شود.

سوریه ۲۰۱۷ (روندها و پیشبینی ها)

بحران سوریه را می توان کانونیترین موضوع در منطقه غرب آسیا و حتی در سطح بینالمللی برشمرد. این بحران که در سال ۲۰۱۷ وارد ششمین سال خود می شود با ابعاد مختلفی همراه بوده و از بازیگران متعددی اثر می پذیرد که موجب به وجود آمدن عدم قطعیت های بسیاری شده است. هر چند که آزادی حلب به عنوان نقطه عطفی مهم در روند بحران سوریه محسوب می شود. اما دشواری کنترل کامل سوریه برای دولت و منافع و راهبردهای متعارض بازیگران خارجی، هم چنان باعث ایجاد ابهام های بسیاری در خصوص وضعیت آینده این کشور شده است. بر این اساس، در نوشتار حاضر برآنیم که مبتنی بر تحلیل های شماری از اندیشکدههای بین المللی، برخی از مهم ترین پیش بینی های ارائه شده در خصوص سوریه در سال ۲۰۱۷ مورد بررسی قرار گیرد تا از این رهگذر، چشم اندازهای احتمالی در این زمینه ترسیم گردد.

داعش ۲۰۱۷ (دگرگونی ها و تاکتیک ها) 

رشد گروه های تروریستی و افزایش حمله های آن ها، یکی از معضلات و بحران های اخیر در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی بوده است. القاعده، طالبان، داعش، جبهه النصره، انصار بیت المقدس، بوکوحرام و غیره، امروزه به عنوان نمادهای جدید گروه های تروریستی در دوران معاصر ظاهر شد هاند که از میان این گروه ها، داعش توانسته است بیش از سایرین قدرت نمایی کند. داعش پس از اعلام خلافت اسلامی در ژوئن ۲۰۱۴ توانست مناطق گسترده ای از عراق، سوریه و لیبی را تحت تصرف خود درآورد؛ لیکن از سال ۲۰۱۶ از حالت تهاجمی به حالت تدافعی تغییر تاکتیک داده است. در این نوشتار به دنبال پیش بینی و بررسی آینده گروه تروریستی داعش در سال ۲۰۱۷ هستیم. به همین منظور، بر اساس اسناد و پیش بینی های اندیشکده های بین المللی، به تاکتیک های احتمالی داعش در سال ۲۰۱۷ پرداخته می شود.

امنیت سایبر در سال ۲۰۱۷ (اینترنت اشیاء، هزینه ها را بالا خواهد برد) 

ارزش اطلاعات و داده در دنیای امروز بیش از هر موضوع دیگری در حال ارتقاء است؛ به نحوی که می توان بی اغراق اشاره کرد پیشران کلی محرک فضای فناوری اطلاعات و سایبر، تلاش برای کسب، تولید، ذخیره سازی و پردازش اطلاعات است. از این رو، وقتی این واقعیت را در کنار روند توسعه گسترده اینترنت اشیاء و اتصال همه جانبه ی وسایل و ارائه خدمات متنوع مبتنی بر فناوری اطلاعات در نظر بگیریم قابل حدس است که روند حمله ها و جرایم سایبری نیز به سمت کسب اطلاعات خواهد رفت.

در نوشتار حاضر، تلاش شده بر اساس اسناد و تحلیل های شماری از اندیشکده ها و مؤسسه های تخصصی در زمینه فضای سایبر، مروری بر مهم ترین پیش بینی های این مراکز در زمینه هایی همچون امنیت سایبری، اینترنت اشیاء، فناوری اطلاعات و دیگر حوزه های مرتبط طی سال ۲۰۱۷ انجام شود.

 روندهای علم و فناوری در سال ۲۰۱۷

روند بسیار سریع رشد و توسعه علم و فناوری در حوزه های مختلف، سبب شده که نه فقط تغییرها و روندها در بازه های زمانی بزرگ قابل مشاهده باشد، بلکه در حال حاضر این امکان فراهم شود که هر ساله روندهای جدیدی را در پیشرفت فن آوری شاهد باشیم. بر اساس این روند، اندیشکده ها و مؤسسه های تحقیقاتی معتبر در حوزه علم و فناوری، در ابتدای هر سال میلادی، بر اساس اسناد موجود و روندهای مشاهده شده در سال گذشته، اقدام به انتشار پیش بینی های خود در ارتباط با روندهای حوزه فناوری در سال پیش رو می کنند. از آن جا که مطالعه و فهم روندهای پیش بینی شده برای این حوزه، هم برای مدیران در سطوح سازمانی و هم برای مدیران کشوری در سطح ملی بسیار با اهمیت است، در این نوشتار، به مروری بر شماری از این پیش بینی ها پرداخته ایم.

مهمترین پیشران های زیست محیطی ۲۰۱۷ ( لانینا و ترامپ! ) 

بدون تردید، می توان تداوم روند گرم شدن زمین را مهمترین رویداد زیست محیطی هر سال دانست؛ و سال ۲۰۱۷ میلادی نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این راستا، از سال ۲۰۱۶ به عنوان گرم ترین سال ثبت شده در تاریخ حدود ۱۵۰ ساله هواشناسی نام می برند. مؤسسه ها و مراکز معتبر حوزه محیط زیست، برآنند که الگوی نقشه ها حاکی است که پس از وقوع چند باره پدیده ال نینو، وقوع تجربه «لا نینا » در سال ۲۰۱۷ محتمل است.  هم چنین این مراکز برای سال ۲۰۱۷ ، دونالد ترامپ را نیز یکی از مهمترین پیشران های زیست محیطی می دانند! چرا که ترامپ در سخنرانی های متعدد تبلیغاتی، ضمن این که تلاش ها برای جلوگیری از گرم شدن زمین را با عبارت هایی تند و صریح مورد انتقاد قرار داده، عملاً ادامه فرآیند عملیاتی توافقنامه پاریس را با ابهام گسترده ای مواجه کرده است.