سرمقاله ( ماهنامه شماره ۴۰)

بدترین آینده محتمل در وضعیت منطقه(سوریه)
از منظر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

به نظر می رسد شرایط آینده منطقه، شرایط پیچیده ای برای بازیگران مختلف به ویژه از منظر امنیت ملی ج.ا.ا خواهد داشت. آن چه در این نوشتار مطرح می شود، صرفاً بیان هشدار گونه ای از بدترین آینده محتمل در منطقه غرب آسیا با محوریت سوریه است. بدیهی است آینده های بدیل دیگری نیز با احتمال وقوع کم تر یا بیش تر متصور است که ان شاءالله مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی در قالب پروژه های پژوهشی، ترسیم آن ها را در دستور کار خود قرار خواهد داد.

اکنون و آینده جنگ سایبری (قسمت چهارم و پایانی: وضعیت های احتمالی در آینده جنگ سایبری)

 در سه قسمت پیشین مجموعه نوشتار « اکنون و آینده جنگ سایبری »، تلاش شد که بر اساس نقطه نظرهای صاحب نظران و متخصصان این عرصه، ابتدا به ارائه تعریفی اختصاصی و نسبتاً جامع از آن؛ و سپس در گام های بعدی به مهم ترین ویژگی ها و وجوه متمایزکننده جنگ سایبری از جنگ های کلاسیک و سُنتی اشاره شود. اکنون در بخش پایانی این مجموعه، سعی بر آن است که با ادبیات سازی و دسته بندی مفاهیم و ویژگی های جنگ سایبری، علاوه بر این که شناختی نسبی از واقعیت کنونی جنگ سایبر ارائه شود بتوان چارچوبی از مفهوم جنگ سایبری در آینده را ترسیم کرد. البته مقوله جنگ سایبری، بسیار گسترده تر و مهم تر از آن است که در مجال محدود این مجموعه نوشتار، بتوان مدعی اشاره به همه وجوه و ابعاد آن- به ویژه با رویکرد آینده نگرانه – بود.

بر این اساس، این نوشتارها را صرفاً باید به مثابه فتح بابی برای بحث در این خصوص قلمداد نمود.

 آینده مناسبات امریکا با جمهوری اسلامی ایران (قسمت ششم و پایانی: پیشران های کلیدی در مناسبات آتی دولت امریکا با ج.ا.ایران )

در قسمت پیشینِ مجموعه نوشتارهای « آینده مناسبات امریکا با جمهوری اسلامی ایران » که به نخستین بخش از مبحث « پیشران های کلیدی در مناسبات آتی دولت امریکا با ج.ا.ایران » اختصاص داشت، به تبیین پیشران های اثرگذار در مناسبات آینده امریکا با جمهوری اسلامی ایران- از جمله پیشران های مربوط به ایران، یعنی متغیرها و رفتارهای منطقه ای ج.ا.ایران- پرداخته شد. اکنون در آخرین قسمت از این مجموعه، در تلاشیم تا به پیشران های مرتبط با شرایط و سیاست های امریکا و هم چنین وضعیت منطقه ای غرب آسیا اشاره کنیم. در این چارچوب، عمده ترین پیشران های مورد بررسی عبارتند از: وضعیت سیاسی داخلی امریکا؛ تلاش امریکا برای امنیتی سازی ایران؛ فشارهای اقتصادی امریکا علیه ایران؛ نقش و نفوذ منطقه ای امریکا در غرب آسیا؛ و ثبات و امنیت منطقه ای در غرب آسیا.

آینده وحدت سرزمینی عراق (قسمت چهارم: نقش عوامل هویتی و نظامی کُردی)

در ادامه ی انتشار مجموعه نوشتارهای ” آینده وحدت سرزمینی عراق ” چهارمین قسمت این مجموعه تقدیم مخاطبان گرامی می شود. در نوشتار پیشین با عنوان “نقش بازیگران کُردی” به رویکرد جریان ها و بازیگران مختلفِ درون اقلیم کُردی در خصوص یکپارچگی عراق و انگیزه ها و اهداف آن ها پرداختیم. گفتنی است کُردهای عراق را می توان اصلی ترین نیروی درونیِ پیش برنده ی واگرایی و تضعیف وحدت سرزمینی این کشور دانست. اکنون در این نوشتار، در پی فهم این موضوع هستیم که عوامل و مؤلفه های هویتی و نظامی کُردها چه تأثیراتی بر وحدت سرزمینی عراق و گرایش کُردها به استقلال دارد. در این راستا، شناخت میزان پیوستگی و نقاط اشتراک فرهنگی و هویتی کُردهای عراق با بقیه بخش های این کشور و هم چنین تبیین ظرفیت های نظامی و امنیتی کُردها برای ایجاد دولت احتمالی کُردی اهمیت می یابد که در این قسمت به این مسائل و تأثیر آن ها بر آینده وحدت سرزمینی عراق می پردازیم.

آینده ساختار و موازنه قدرت در یمن (سمت پنجم: چشم انداز احزاب اصلی و اثرگذار یمن؛ اصلاح و کنگره)

در قسمت های پیشین این مجموعه نوشتار، تلاش شد از منظری تمهیدی و البته آینده نگرانه، وضعیت های کنونی و نیز وضعیت های محتمل و قابل تصور در خصوص ساختار و موازنه قدرت در یمن از منظرهای مختلف،   مورد اشاره قرار گیرد. در پنجمین قسمت از این مجموعه با عنوان “چشم انداز احزاب اصلی و اثرگذار یمن؛ اصلاح و کنگره” بررسی وضعیت احزاب اصلی در یمن، مورد توجه تحلیلی نویسنده قرار گرفته است. نویسنده می کوشد در نوشتار حاضر، به وضعیت کنونی دو حزب اصلیِ کنگره و اصلاح به مثابه دو حزب صحنه گردان و دارای قابلیت های ویژه در صحنه سیاسی یمن و سپس وضعیت های احتمالی ناشی از جایگاه و فعالیت این احزاب در آینده یمن بپردازد.

آیا به مرگ آینده پژوهی فناوری نزدیک می شویم؟ (سینگولاریتی، مرگ آینده پژوهی را رقم خواهد زد؟)

با توجه به روند روبه جلوی پیشرفت علوم، می توان چنین گفت که جهان در آستانه یک تحول اساسی است که همه چیز ازجمله مفهوم آینده را دچار تحول خواهد کرد و آن تحول “نقطه تکینگی”  یا “سینگولاریتی” است. تکینگی یا سینگولاریتی، در واقع توصیف شرایطی است که به واسطه ی اوج گیری رشد علم و فناوری، بازه های زمانی که تحولات و تغییرات اساسی بشر را حیرت زده خواهد کرد، آن قدر به سرعت کم خواهد شد که از بین خواهند رفت. با توجه به این که ابزار و روش آینده پژوهی، مطالعه روندهای گذشته تاکنون، برای حدس عالمانه ی آینده است، در صورت تحقق تکینگی می توان از آن به مثابه ” مرگ آینده پژوهی علم و فناوری ” یادکرد و از آن جا که در آینده کم تر حوزه ای را می توان یافت که بی تأثیر از علم و فناوری باشد، آینده پژوهیِ پس از تکینگی، مفهومی است که دارای تحول بنیادی نسبت به مفهومی که اکنون از آن برداشت می شود، خواهد بود.

  گزارش یک رساله ( بررسی تحلیلی تصاویر آینده ی جامعه ی ایرانی در ذهن جوانان کشور بر اساس روش تحلیل لایه ای علیّ – CLA)

« گزارش یک رساله » عنوان صفحه جدیدی در ماهنامه نامه آینده پژوهی است که در قالب آن، تلاش خواهد شد در راستای وظیفه اصلی مؤسسه افق آینده پژوهی راهبردی- مبنی بر تولید ادبیاتِ دانشیِ در حوزه آینده پژوهی-، در هر شماره، گزارشی نسبتاً کامل از یک رساله تخصصی مقطع دکترای آینده پژوهی به مخاطبان گرامی ارائه شود. در نخستین قسمت از این بخش جدید، گزارشی از رساله آقای دکتر محسن طاهری- دانش آموخته دوره دکتری آینده پژوهی دانشگاه تهران و عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان- ارائه شده است. پژوهش حاضر به عنوان یکی از اولین پژوهش ها در این زمینه، به دنبال بررسی تصاویر آینده در ذهن جوانان
کشور است. این تحلیل از دو منظر قابل توجه است: منظر اول، شناسایی تصاویر موجود (با روش شناسی کیفی)؛ و منظر دوم، شناسایی شاخص های سازنده ی تصاویر آینده است که به عنوان یک پژوهش بنیادی به دنبال نظریه پردازی در زمینه فرایند شکل گیری تصاویر آینده است.

فرایند سناریو پردازی بر اساس روش تحلیل ساختاری (قسمت اول/ گام نخست: تعیین دامنه)

امروزه سناریو پردازی و سناریوها از مهمترین واژگان کلیدی در ادبیات آینده پژوهی هستند. اهمیت روزافزون این روش آینده پژوهی، موجب توسعه این روش در چارچوب های مختلف شده است. با توجه به مراحل پیشنهادی سناریو پردازی توسط شوارتز، گوده و نیز روش تحلیل تأثیرات متقابل، این سلسله نوشتارها به دنبال ارائه روش شناسی جدیدی در سناریو پردازی با تمرکز بر رویکرد سیستمی است. با توجه به اهمیت و گسترش روزافزون رویکرد و نگاه سیستمی، در اولین شماره از این مجموعه نوشتار، اهمیت سناریو پردازی با رویکرد تفکر سیستمی ارائه شده و در ادامه این بخش، ماتریس های تأثیر به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای تفکر سیستمی تشریح می گردد.
سپس با ارائه تاریخچه مختصری از تحلیل ساختاری، ابتدا تصویر کلی فرایند سناریو پردازی بر اساس روش تحلیل ساختاری ارائه شده و در پایان، اولین مرحله از مراحل ۱۰ گانه در این روش ارائه خواهد شد.