سرمقاله ( ماهنامه شماره ۳۶)

 بررسی وضعیت منابع آبی کشور در پنج سال آینده

آب، عنصری بسیار حیاتی است که حدود چهار پنجم کره زمین را تشکیل داده و زندگی تمام موجودات به آن وابسته است. از طرفی، میزان آب شیرین بسیار بسیار کم تر از کل آب های موجود است و میزان آن ۲/۵ در ده هزار آب های موجود است. کشور ایران با بارشی معادل یک سوم متوسط بارش دنیا و یک دوم متوسط بارش آسیا در یک منطقه خشک و کم آب قرار دارد. میزان سرانه آب، سالانه از ۵۵۰۰ متر مکعب در سال ۱۳۵۵ به میزان ۱۷۰۰ متر مکعب در سال ۱۳۸۵ رسیده و با توجه به محدودیت منابع آبی، تغییرات اقلیمی، کاهش بارش، تغییر نوع بارش، گرم شدن زمین، افزایش تبخیر، تراز منفی آب های زیر زمینی و نیز بحرانی شدن ۲۹۰ دشت کشور، میزان سرانه روز به روز کاهش می یابد. از طرف دیگر، با فرض دانستن این که نرخ رشد جمعیت در سال های آتی برابر وضع موجود باشد، میزان جمعیت ایران در سال ۱۳۹۵ به ۸۶ میلیون نفر خواهد رسید که این افزایش جمعیت، خود میزان نیاز آبی را در بخش های شرب، بهداشت، صنعت و کشاورزی و محیط زیست افزایش می دهد؛ به طوری که میزان نیاز آبی در سال ۱۴۰۰ برابر ۱۲۲ میلیارد متر مکعب خواهد بود.
واقعیت آن است که تأمین این نیاز آبی با توجه به شرایط موجود غیر ممکن خواهد بود و برای تأمین آن با توجه به قابلیت های موجود، نیاز جدی به سرمایه گذاری در بخش تأمین، انتقال، افزایش راندمان آب در همه بخش های مصرفی و همکاری عمومی مردم وجود دارد. بر اساس آن چه ذکر شد، بدیهی است مسأله آب و منابع آبی در کشوری هم چون ایران که در منطقه ای کم آب واقع شده، چنان مهم و استراتژیک است که ضرورت توجه بسیار جدی و راهبردی را دوچندان ساخته است. به همین دلیل، در این شماره، گزارش ویژه ای را در خصوص بررسی وضعیت منابع آبی کشور در پنج سال آینده ارائه کرده ایم.

انتخابات ۲۰۱۶ و آینده مناسبات امریکا با جمهوری اسلامی ایران (قسمت دوم: دیدگاه ها وچشم اندازهای انتخاباتی معطوف به ایران)

از شماره پیشین، با توجه به در پیش بودن انتخابات سال ۲۰۱۶ ریاست جمهوری امریکا، انتشار مجموعه مقاله هایی در این خصوص را با تکیه بر مجموعه نشست های خبرگی با حضور فعالانه کارشناسان و صاحب نظران این حوزه آغاز کردیم. گفتنی است در انتخابات سال ۲۰۱۶ امریکا هرچند که به دلیل شدت حساسیتها در خصوص مسائل داخلی ( از جمله موضوع های مرتبط با اقتصاد، معیشت و کسب و کارها) بحث های سیاست خارجی از اهمیت کم تری برخوردار هستند، با این وجود هم چنان برخی موضوع های مرتبط با سیاست خارجی و امنیت ملی مورد توجه قرار دارند.

نوشتار حاضر بر آن است تا ضمن بررسی یکی از مهم ترین موضوع های سیاست خارجی امریکا (یعنی آینده اجرای برجام و نحوه مناسبات با جمهوری اسلامی ایران و نیزدیدگاه نامزدهای اصلی انتخابات ۲۰۱۶ امریکا در این رابطه)، چشم اندازهای احتمالی این انتخابات را برای جمهوری اسلامی ترسیم کند. بدیهی است شناخت چشم انداز بازیگران انتخاباتی می تواند زمینه را برای سیاست گذاری و اقدام های پیشگیرانه فراهم آورد.

 آینده اتحادیه اروپا بعد از خروج بریتانیا (قسمت دوم و آخر: سناریوها و پیامدها برای جمهوری اسلامی ایران )

خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا باعث مطرح شدن پرسش های مختلفی در خصوص آینده آن شده است. در حالی که در قسمت نخست این گزارش به بررسی بسترهای خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و پیامدهای احتمالی آن برای اتحادیه و کشور انگلستان پرداختیم در قسمت دوم و پایانی، تلاش خواهیم کرد سناریوهای احتمالی پیش روی اتحادیه اروپا از یک سو و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران را از سوی دیگر مورد بررسی قرار دهیم؛ سناریوهایی که تحت تأثیر پیشران های مختلفی مانند روند و نحوه خروج بریتانیا از اتحادیه، رویکرد قدرت های اروپایی مانند آلمان و فرانسه و نحوه مدیریت اتحادیه در شرایط جدید و هم چنین وضعیت درونی هر یک از کشورها به خصوص در پرتو جنبش های راست و ملی گرا قرار دارد.

آینده ساختار و موازنه قدرت در یمن ( قسمت اول: چشم انداز جایگاه انصارالله در آینده یمن )

این نوشتار، اولین قسمت از مجموعه مقاله ای است که از این شماره به صورت پیاپی و با عنوان ” آینده ساختار و موازنه قدرت در یمن با تأکید بر انصارالله ” در ماهنامه منتشر خواهد شد و در هر یک از قسمت های این مجموعه، با اتکا به نقطه نظرها و بررسی های صاحب نظران این حوزه، بر یک مورد از پیشران های بحران یمن متمرکز خواهد شد. هدف از انتشار اولین قسمت از این مجموعه، بررسی آینده جنبش انصارالله در یمن است. انصارالله از سال ۲۰۰۴ با آغاز جنگ های شمال یمن به بازیگری اثرگذار در تحولات داخلی یمن تبدیل شدند. سال ۲۰۱۱ و تزلزل حکومتِ مرکزی، فرصتی تاریخی در اختیار این جنبش گذاشت تا به گستراندن و تحکیم قدرت خویش بپردازند. در نتیجه، کُنشِ نظامیِ انصارالله به مناطقی فراتر از مناطق تاریخیِ حضور و نفوذشان کشیده شد. این تحول به آغاز جنگ ائتلاف تحت رهبری عربستان علیه انصارالله و متحدان شان انجامید. پس از آن جنگ و نیز گفتگوهای سیاسی به بن بست منتهی شد.

قسمت های بعدی این مجموعه نوشتار را در شماره های آتی ماهنامه پی بگیرید.

فرصت ها و تهدیدهای آینده روباتیک ( قسمت دوم و آخر )

در شماره پیشین و در نخستین قسمت این نوشتار، روند تکامل و پیشرفت روبات ها مورد اشاره قرار گرفت تا از این رهگذر، اهمیت مطالعه این محصول در آینده بر اساس دیدگاهی استراتژیک آشکار شود؛ چه آینده روبات ها فقط در علوم پزشکی، مکانیک یا فضانوردی خلاصه نخواهد شد بلکه آن ها در اکثر علوم، صنایع، کسب و کارها و حتی زندگی روزمره انسان راه پیدا کرده اند و ظاهراً بشر نیز برای این روند پایانی را متصور نیست. انسان حتی برای روبات های سرگرم کننده نیز برنامه هایی دارد و تلاش می کند تا سال ۲۰۵۰ تیمی از روبات های فوتبالیست را طراحی کند که قرار است به ابزارهای فوق هوشمندی مجهز شوند تا از طریق نوآوری در تاکتیک و تکنیک و طراحی سناریوهای استراتژیک، حتی قادر به شکست تیم انسانی فوتبالیست ها نیز باشند. بر این مبنا، با این نرخ پیشرفت و تفکر، این که بسیاری از وظایف انسان ها به روبات ها واگذار شود و در هر خانه ای یک روبات انسان نما و همه کاره وجود داشته باشد، آینده ای بعید و دور از دسترس به نظر نمی رسد.
در نتیجه بسیار محرز است که روبات ها در آینده می توانند توازن تقسیم وظایف انسان و ماشین را برهم زده، با ایجاد فرصت ها و تهدیدهایی، پارادایم جدیدی را برای زندگی بشر به ارمغان آورند. از این رو، بنا به اهمیت این تأثیرهای عمیق، ضرورت دارد مطالعه و آینده پژوهی سیر پیشرفت و روند دخالت روبات ها در زندگی بشر، بیش از پیش، مورد توجه قرار گیرد؛ چرا که مؤسسه ها و شرکت های بسیاری به جهت رصد، بررسی و پیش بینی آینده پر ابهام این محصول چالش برانگیز وارد بازار می شوند.

 درآمدی بر روندپژوهی در اجرا 

همانند هر روش دیگر در آینده پژوهی، هدف اصلی ” روندپژوهی ” ارائه تجویزهای آینده ساز است. در کنار این تجویزها، خوراک روش هایِ دیگرِ آینده پژوهی هم فراهم می شود تا در ادامه ی فرایند، تجویزهای عمیق تر و راه گشاتری ارائه شوند. روندپژوهی، داده های خام و پردازش شده در دیدبانی را دریافت می کند و با استنباط روابط بین آ نها، به حجم انبوه داده ها، نظم و معنا و جهت می دهد. واژه ی ” روند ” مختص آینده پژوهی نیست و کاربردهای عمومی و تخصصی دیگری هم دارد. نکته این است که آینده پژوهان برای تعامل آسان تر با مخاطبان غیرمتخصص در آینده پژوهی، به استفاده از ادبیات روزمره گرایش دارند.
بدیهی است اگر واژه های کلیدی این حوزه، ساختی پیچیده و نامأنوس داشته باشند، همکاری با متخصصان حوزه های تخصصی دیگر و عموم مردم دشوار خواهد بود. این انتخاب واژگان از یک نظر مزیت است، اما اگر به برداشت نادرست از مفاهیم بینجامد زیانبار خواهد بود. برای مثال ممکن است سیر تاریخی یک پدیده، از ابتدای شکل گیری تا کنون، به شکل داستانی بیان شود و نام روند بر این داستان نهاده شود. این داستان، بیانگر یک روند است، اما نه آن روندی که در آینده پژوهی تعریف می شود.