سرمقاله ( ماهنامه شماره ۳۴)

فرهنگ ملی و آینده صنایع فرهنگی

فرهنگ، انگاره بنیادین انقلاب اسلامی به عنوان انقلابی معنوی و مبتنی بر ارزش ها و اعتقادات جهانشمول اسلامی است و همواره از جایگاهی زیربنایی و اساسی در میان شاخصه های انقلاب اسلامی برخوردار بوده است. مبتنی بر همین امر نیز ” صنعت فرهنگ ” و ” صنایع فرهنگی ” (Cultural industries) از اهمیتی ویژه و تعیین کننده در منظومه فرهنگی ایران اسلامی برخوردارند.

از سوی دیگر، در جهان امروز که سرشار از رقابت ها و پیچیدگی ها است، فرهنگ همواره در دوگانه ” فرصت- تهدید ” تحلیل می شود؛ فرصتی برای فرهنگ سازی و صدور پیام و انتقال ارزش ها و تهدیدی برای فرهنگ های ملی در روند جهانی سازی و انتشار پیام ها و الگوهای مخرب؛ چنانکه تأکیدات مقام معظم رهبری نیز درباره کلیدواژه ” نفوذ ” علاوه بر حوزه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی، در حوزه فرهنگ نیز معنا می یابد.

بر این اساس، در ماهنامه نامه آینده پژوهی که تلاش می شود محملی برای طرح مباحث کلان (سیاسی، اقتصادی، فناوری، آموزشی، امنیتی و اجتماعی) باشد، از این شماره باب بحث درباره الزام های مهم حوزه فرهنگ و صنایع فرهنگی را مفتوح کرده ایم.

برجام و وضعیت های احتمالی پیش رویِ ایران

توافق هسته ای با قدرت های بزرگ جهانی، پیش از هر چیز، نشان دهنده ظرفیت بالای جمهوری اسلامی برای بهره گیری از دیپلماسی و گفت و گو به منظور حل وفصل پیچیده ترین موضوع ها در سطح نظام بین الملل است. با این همه، اجرای برجام با یک مجموعه مسائل روبه رو است که موجب کندی تحقق بخش هایی از آن شده است. این کندی، تا حدّ قابل توجهی ناشی از مسائل سیاسی است. دهه ها تنش در مناسبات ایران و امریکا، وضع تحریم های شدید امریکا علیه بانک ها و شرکت هایی که با ایران در ارتباط بوده اند، ابهام در مورد نتیجه انتخابات ۲۰۱۶ امریکا و مواردی از این دست، موجب شده تا شرکت ها و بانک های بزرگ جهانی، هم چنان با گذشت چند ماه از اجرای برجام، با تأخیر و احتیاط بیش تری به سمت تعامل و همکاری با جمهوری اسلامی ایران حرکت کنند.

نوشتار حاضر تلاش می کند تا بخشی از موانعی را که موجب کُندی روند اجرای برجام شده، مورد بررسی قرار داده و وضعیت های احتمالی آینده را در اجرای این توافقنامه شناسایی کند.

چشم انداز پایان بحران در سوریه

خلاء قدرتی که جنگ داخلی سوریه به بار آورد، فضای حیاتی داعش، جبهه النصره و سایر جریان های تروریستی را تأمین کرد. داعش از فضای یادشده بهره بسیار برد و سرزمین های قابل توجهی از سوریه را اشغال کرد و خلافت خود را در بخش هایی از سوریه و عراق برپا کرد. کامیابی جبهه النصره کم تر بود، با این حال این سازمان توانست بخش هایی از سرزمین سوریه را در همراهی با سایر نیروهای اپوزیسیون اشغال کند. در مجموع آن چه از جنگ داخلی سوریه پدیدار شد، یک کشور  تجزیه شده با جنگ سالارانی متعدد و حامیان منطقه ای و بین المللی متنوع بود؛ وضعیتی که هم چنان ادامه دارد. نکته نخست آن که بحران سوریه تفاوت هایی اساسی با سایر بحران های برآمده از انقلاب های عربی داشت. حجم فرقه گرایی و تأثیر گزاره های فرقه ای در این بحران بی مانند است. نکته دوم آن که موازنه ای کم نظیر در سوریه میان نظام و مخالفان و حامیان آن ها در سطوح منطقه ای و بین المللی پدیدار شده است که نمونه آن به دشواری در منطقه قابل تصور است. نکته سوم این که گزینه ها و انتخاب های راهبردی بازیگران مختلف در سوریه در طول پنج سال به بن بست رسیده است؛ نکته ای که در سایر بحران های منطقه دیده نشده است. افزون بر این، مدیریتِ بحران در سوریه از روز نخست با چالش روبه رو شد. از یک سو نظام با اتّخاذ سیاست چماق و هویج، موجب تشدید بحران شد و از سوی دیگر اپوزیسیون با در پیش گرفتن کُنش مسلحانه، ماهیت مسالمت آمیز انقلاب عربی را به سرعت کنار گذاشته و راه را برای ورود داعش و جبهه النصره و سایر جریان های تروریستی باز گذاشتند. بازیگران منطقه ای نیز با اتّخاذ رویکردهای حداکثری مبتنی بر بازی با حاصل جمع صفر، مانع بروز یک سازو کار حل  مسائل در سوریه شدند. واقعیت های یادشده موجب بروز واقعیت هایی دیگر در سوریه شد. نخست آن که بحران، در این کشور روندی تصاعدی طی کرد و به تدریج به سطح بی بازگشتی رسید. دوم آن که بازیگران درگیر در این بحران نیز روز به روز متعددتر شده و بر پیچیدگی بحران افزودند؛ و سوم، هزینه های داخلی بحران برای سوریه و نیز هزینه های خارجی آن برای منطقه و جهان روندی صعودی داشته است.

در این گزارش درصدد تبیین چشم انداز پیش روی بحران سوریه با توجه به مؤلفه ها و روندهای یادشده هستیم. سامان مقاله بدین شکل است که ابتدا وجوه تمایز بحران سوریه و چالش های مدیریت آن مطرح می شود. سپس وضعیتِ فعلی این بحران تبیین شده و مقدمه ای برای ترسیم چشم انداز پیش¬روی سوریه فراهم می شود.

 آینده بحران سیاسی جدید در عراق ( ریشه ها، رویکردها و وضعیت ها- قسمت دوم و پایانی)

عراق در چند دهه گذشته با چالش ها و بحران های بزرگی در عرصه های مختلف سیاسی، امنیتی و اقتصادی مواجه بوده است. در عرصه سیاسی، جدیدترین بحران از تابستان ۲۰۱۵ با اعتراض های گسترده مردمی در اعتراض به کمبود خدمات، وضعیت اقتصادی و فساد آغاز شد و با ورود بخشی از معترضین به نهادهای حکومتی و انشقاق جدی در پارلمان و در میان گروه های سیاسی به اوج خود رسید.
در بخش نخست این گزارش تلاش شد تا به ریشه ها و ابعاد مهم بحران سیاسی جدید در عراق پرداخته شود و رویکرد بازیگران داخلی در این بحران تبیین شود. در این نوشتار، در ادامه مطالب مطرح شده در گزارش نخست، به رویکرد بازیگران خارجی عمده در بحران سیاسی جدید و وضیعت های احتمالی قابل طرح برای عرصه سیاسی عراق پرداخته خواهد شد. در این راستا رویکرد چهار بازیگر عمده (شامل جمهوری اسلامی ایران، امریکا، عربستان سعودی و ترکیه) مورد بررسی قرار می گیرد و سپس آشوب سیاسی، فروپاشی سیاسی، شکل گیری دولت محاصصه سیاسی و شکل گیری دولت تکنوکرات محاصصه ای به عنوان وضعیت های احتمالی بحران سیاسی عراق در آینده مطرح خواهند شد. موضوع نهایی مورد توجه نیز فرصت ها و چالش های بحران سیاسی کنونی عراق برای جمهوری اسلامی ایران است.

آینده استقلال طلبی کُردی در عراق و امنیت منطقه ای 

خیز کُردهای عراق به سمت استقلال خواهی و جدایی طلبی از بغداد، پدیده ای محلی یا ملی نیست، بلکه مسأله ای است که در کانون امنیت منطقه ای غرب آسیا قرار دارد و نیازمند توجه همزمان و جدیِ بازیگران تأثیرگذار منطقه ای و قدرت های بین المللی است. هرچند کُردهای عراق هنوز هم با موانع مهمی برای اعلام استقلال روبه رو هستند، اما بسترسازی ها و پیشرفت های قابل ملاحظه ای را نیز در این راستا کسب کرده اند. با توجه به این مهم، در این نوشتار تلاش خواهد شد تا ضمن اشاره به اهمیت منطقه ای بحران عراق و استقلال خواهی کُردی در این کشور و بررسی موانع و بسترهای استقلال کُردها، وضعیت های احتمالی پیش رو در خصوص روند استقلال خواهی کُردی مشخص و تبیین شود.

 گزینه های استراتژیک آینده امریکا در غرب آسیا (دیدگاه اسناد و اندیشکده های امریکایی / قسمت اول)

غرب آسیا در طول دهه های گذشته از ابعاد مختلف (ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک) از مهم ترین مناطق در عرصه بین الملل بوده است. این اهمیت باعث حضور و نقش آفرینی قدرت های بزرگ در این منطقه شده و بعد از خروج انگلستان از غرب آسیا، ایالات متحده امریکا اصلی ترین قدرت بزرگ حاضر در منطقه بوده است. در شرایط کنونی نیز به رغم مطرح شدن اطلاعات و تحلیل های مختلف در مورد نوع نقش آفرینی امریکا در آینده منطقه از جمله با برجسته شدن تمرکز بیش تر واشنگتن بر شرق آسیا در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما هنوز هم امریکا به عنوان قدرت بزرگ اصلی در غرب آسیا محسوب می شود.
آشکار است در شرایط کنونی، بررسی آینده سیاست امریکا در غرب آسیا از منظرهای مختلف دارای اهمیت است. بر این مبنا، در این نوشتار دو قسمتی که قسمت نخست آن در این شماره منتشر می شود، تلاش خواهد شد با در نظر گرفتن شماری از اسناد و تحقیقات اندیشکده های مشهور امریکایی درباره گزینه های استراتژیک امریکا در غرب آسیا، به برخی از مهم ترین ابعاد و وجوه این بحث اشاره شود.
قسمت دوم و پایانی این نوشتار را در شماره بعد پی بگیرید.

پویش محیطی در آینده پژوهی

در قسمت پیشین این نوشتار، به این نکته زیربنایی اشاره شد که هر فعالیت آینده نگرانه، با سه اقدام اساسی و مهم آغاز می شود: بررسی وجود سیستم پویش محیطی در سازمان و وضعیت آن/ بررسی وجود چشم انداز سازمانی/ تشکیل کمیته راهبری در سازمان.
بر همین اساس، در شماره پیشین، پس از ارائه تعریفی از پویش محیطی، به قلمرو و سطح پویش اشاره شد و سپس در انتها نیز به چگونگی پویش محیطی پرداخته شد. در دومین و آخرین قسمت از این نوشتار، ابتدا به ۴ گام اصلی در پویش محیطی خواهیم پرداخت و آن گاه با اشاره به ویژگی ها و مختصات محیط های تحلیل پذیر و محیط های تحلیل ناپذیر، روش های تبدیل محیط های تحلیل ناپذیر به محیط های تحلیل ناپذیر مورد
توجه قرار خواهد گرفت.
در انتهای این مطلب نیز به منظور روشن شدن ابعاد مختلف سیستم پویش محیطی در عمل، نسبت به ارائه یک نمونه موردکاوی پویش محیطی هوشمند (تولید گندم در مصر) اقدام شده است.