ماهنامه شماره ۸۰

کلام نخست ( ماهنامه شماره ۸۰)

هشتادمین شماره ماهنامه نامه آینده پژوهی با مقالات متنوع در حوزه داخلی، خارجی و روش های آینده پژوهی منتشر گردیده است. سرمقاله این شماره از ماهنامه به بررسی چارچوب تدوین یکی از مهمترین اسناد بالادستی کشورها، یعنی سند امنیت ملیّ می پردازد. این مقاله به بررسی نمونه هایی از این سند در کشورهای دیگر و رویکردهای مختلف در قبال تدوین و طراحی آن پرداخته است. در بخش خارجی، بحران افعانستان و تأثیرات آن بر حوزه امنیتی- جغرافیایی شرق ایران یکی از موضوعات مورد اشاره در این شماره است. انتخابات پارلمانی عراق و اثر آن بر آینده ساختار سیاسی این کشور و نیز ارتباطات فرهنگی اجتماعی ایران و عراق، دو موضوعی هستند که به بررسی وضعیت کشور عراق پرداخته اند. در نهایت، بررسی رابطه لبنان و عربستان و چشم انداز روابط این دو کشور عربی و مؤلفه های تعیین کننده این رابطه، موضوع آخرین مقاله این بخش خواهد بود. در بخش داخلی، چالش های مدیریت شناختی کشور در دوره حکمرانی دولت سیزدهم مورد مداقه قرار گرفته است. هم چنین، به مناسب بیانات رهبر معظّم انقلاب در دیدار با نخبگان، برداشت هایی از سخنرانی های ایشان در خصوص مسأله پیشرفت علمی گردآوری شده و آینده این مسأله بررسی گردیده است. در نهایت، ادامه یادداشت امنیت روانی و ساختار جذب اخبار منفی تقدیم مخاطبان گرامی می گردد. در بخش مبنا، بهره گیری از رویکرد نظریه بازی در مطالعات آینده یکی از موضوعاتی است که مطمح نظر قرار گرفته است. همچنین، پیش بینی هنجاری و الزامات عملیاتی سازی آن، پایان بخش این شماره از ماهنامه نامه آینده پژوهی خواهد بود.

 انتخابات پارلمانی عراق: تحلیل نتایج و پیامدها

انتخابات پارلمانی ۲۰۲۱ عراق به عنوان مهمترین رویداد سیاسی این کشور در سال جاری محسوب می شود. انتخابات زودرسی که نتیجه اعتراضات گسترده سیاسی در عراق از سال ۲۰۱۹ و تلاشی برای شکل دهی به حکومتی نوین با کارآمدی بالاتر بوده است. اعتراضات عراق از اکتوبر ۲۰۱۹ باعث کنار رفتن عادل عبدالمهدی از مسند نخست وزیری و به قدرت رسیدن مصطفی الکاظمی در این کشور برای دوره زمانی محدودتری شد. اعتراضاتی که به فساد و ناکارآمدی حکومت و جریان های سیاسی حاکم بر عراق مربوط بود و باعث مطرح شدن مطالبات مختلفی در عرصه های سیاسی و اقتصادی در این کشور شد. تغییر ساختار قدرت و راهیابی جریان های سیاسی جدید به قدرت از جمله مطالباتی بود که به تغییر قانون انتخاباتی در عراق انجامید. هدف قانون انتخاباتی جدید ایجاد فرصت هایی برای راهیابی نامزدهای مستقل و جریان های سیاسی جدید و کوچک تری به پارلمان بود که در چهارچوب قوانین انتخاباتی گذشته عمدتاً به دلیل سیطره جریان های سیاسی اصلی از شانس چندانی برای حضور در پارلمان و مشارکت در ساختار قدرت برخوردار نبودند. بر این اساس بود که بعد از تدوین و تصویب قانون جدید انتخابات و مشخص شدن موعد انتخابات به رغم تمامی اختلاف نظرها سرانجام انتخابات پارلمانی زودرس در اکتبر ۲۰۲۱ برگزار شد و باعث ایجاد تغییراتی قابل توجه در ترکیب پارلمان گردید. با توجه به این مهم در این نوشتار، ضمن اشاره به نتایج این انتخابات و تحلیل آن، پیامدهای اصلی آنها در عرصه های مختلف تبیین خواهد شد.

 سناریوهای آینده «پیشرفت علمی کشور» در بیانات راهبردی رهبر معظّم انقلاب

شرایط جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی کشور به گونه ای است که تنها راه تولید عزت و رشد مستمر در «پیشرفت علمی خلاق و مسئله محور» است. این پیشرفت باید ناظر به افق های معنایی نظام اسلامی و در راستای حل نیازهای کشور صورت بگیرد. در نگاه راهبردی رهبر معظّم انقلاب، پیشران هایی چون وضعیت ادراکی نخبگان کشور، تولید علم و خلاقیت در دانش، مسئله محوری در رشد علمی، جهش (شتاب) علمی و عبور از مرزهای دانش، نفوذ دشمن در میان نخبگان و جوامع علمی از جمله مهمترین مؤلفه های تعیین کننده در این مسیر هستند. به نظر می رسد که چهار سناریو در پیش روی پیشرفت علمی کشور قرار دارد که از تقاطع وضعیت ادراکی نخبگان علمی و نیز گرایش تولید علم به مسائل کشور و عدم آن استنتاج می شود. در نهایت شرایط فعلی و آینده علمی کشور به گونه ای است که وجود دستگاهی حاکمیتی و فراسازمانی شبیه به ساختار شورای عالی امنیت ملی تحت عنوانی چون «شورای عالی پیشرفت علم» می تواند ضمانت تداوم، جهش و تغییر موازنه علمی در جهان به سود ایران باشد.

 روابط فرهنگی- اجتماعی ایران و عراق:ابعاد و چشم اندازها

شکل دهی به روابط راهبردی با عراق به عنوان یکی از اهداف کلیدی ایران در عراق پس از صدام مستلزم این است که ایران بتواند به توسعه و تحکیم روابط خود با این کشور در عرصه های فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی نیز اقدام کند. به عبارتی در حالی که راهبردهای سیاسی و امنیتی معطوف به تداوم روند سیاسی دموکراتیک و قدرت یابی جریان های شیعی، حفظ ثبات وامنیت عراق و مهار جریان های تروریستی، ارتقای تبادلات اقتصادی و همچنین مدیریت رقابت با بازیگران رقیب خارجی در عراق برای ایران اهمیت بالایی دارد، توجه به عرصه های فرهنگی- اجتماعی به عنوان بخش مهمی از سیاست ایران در عراق بوده و راهبردها و سیاست های فرهنگی- اجتماعی به عنوان مکمل راهبردهای سیاسی- اقتصادی و نظامی- امنیتی محسوب می شود. به خصوص اینکه دو کشور به لحاظ پیوندهای فرهنگی- اجتماعی بسترها و ظرفیت های مهم و قابل ملاحظه ای برای افزایش تعاملات و پیشبرد همکاری ها دارند. با توجه به این مهم در این نوشتار بعد از تبیین ابعاد روابط فرهنگی- اجتماعی ایران و عراق و راهبردها و سیاست های ایران در این خصوص به چشم اندازهای این روابط نیز خواهیم پرداخت.